Podczas targów nowych technologii CES 2023, firma Withings – lider rynku inteligentnych wag, zegarków i technologii dla zdrowia – zaprezentowała domowe laboratorium moczu. Czujnik przypominający wkładki toaletowe zbiera i przekazuje do aplikacji mobilnej pomiary m.in. ciężaru właściwego moczu, poziomu ketonów i PH.

To pierwsze na rynku urządzenie, które pozwala na bieżącą analizę moczu w domu i potencjalnie przełom w profilaktyce wielu chorób – ludzki mocz zawiera ponad 3000 metabolitów i na jego podstawie można uzyskać precyzyjny obraz zdrowia organizmu.

Jak działa domowe laboratorium moczu?

Czytnik U-Scan zawierający mały akumulator montowany jest w muszli klozetowej, więc analiza wykonywana jest w higieniczny i wygodny sposób. Urządzenie potrafi rozpoznać, czy ma do czynienia ze zwykłą wodą do spłukiwania, czy moczem, zbierając tylko potrzebne próbki.

Gdy czujnik termiczny wykryje obecność moczu, aktywuje się specjalna pompa. Z jej pomocą próbka przekazywana jest do obwodu mikrofluidycznego i wstrzykiwana do pojemnika testowego. Reakcja chemiczna odczytywana przez czujnik optyczny i przekazywana do aplikacji mobilnej. Po spłukaniu toalety, czujnik się resetuje i jest gotowy do wykonania kolejnego pomiaru.

U-Scan potrafi odróżnić różnych użytkowników i przypisać wyniki do właściwej osoby. Służy do tego funkcja Stream ID. Niskoenergetyczne czujniki wbudowane w czytnik rozpoznają „sygnaturę strumienia moczu” danej osoby na podstawie ruchu i odległości strumienia. Informacja o identyfikacji strumienia jest potwierdzona w aplikacji.

Jakie pomiary będą dostępne?

W pierwszej kolejności urządzenie będzie dostępne w Europie. W aplikacji U-Scan Nutri Balance można sprawdzić wyniki ciężaru właściwego moczu, pH, poziomu witaminy C i ketonów. Na ich podstawie aplikacja przeprowadzi badanie metabolizmu, sugerując użytkownikowi zmiany w sposobie odżywiania się i ilości przyjmowanych płynów oraz wskazówki dotyczące aktywności fizycznej.

Firma zapowiada jednak, że „w niedalekiej przyszłości” pojawią się też wkładki do prowadzenia profesjonalnych badań laboratoryjnych moczu.

Urządzenie będzie kosztować 499,95 euro. W cenie jest jeden czytnik U-Scan oraz wkład wystarczający na trzy miesiące testów. Pierwsze dwa wkłady wprowadzone na rynek to Cycle Sync (śledzenie miesięcznych cykli kobiety) i Nutri Balance (przewodnik metaboliczny do optymalizacji diety i nawodnienia).

Wkłady będzie można kupować pojedynczo lub zamówić w abonamencie.

Czytaj także: MZ rozpoczyna pilotaż plastra EKG

Pacjent w okularach 3D rozmawiający z lekarzem w gabinecie lekarskim i to bez ruszania się z domu. Tak ma wyglądać ochrona zdrowia w metaverse. Czy to modne hasło i sztucznie wykreowany trend czy nowy model świadczenia opieki zdrowotnej?

Więcej niż wirtualna rzeczywistość

W Internecie krąży ponad 50 definicji metaverse i nawet eksperci w tej dziedzinie mają trudności z odpowiedzią na pytanie: czym jest ta nowa przestrzeń, do której ma się przenieść nasza codzienność?

W dużym uproszczeniu, metaverse to świat wirtualny będący odpowiednikiem tego realnego. Podobnie jak gra komputerowa, w której zanurza się gracz, z tą różnicą, że to prawdziwy świat. Można w nim robić zakupy płacąc prawdziwymi pieniędzmi, pracować, spotkać się w restauracji z przyjaciółmi i w końcu wybrać się do lekarza.

Zalążkiem metaverse jest wirtualna rzeczywistość (VR). Już dziś VR pomaga pracownikom ochrony zdrowia przykładowo przygotowywać się do operacji albo szkolić z obsługi trudnych pacjentów. Wystarczy założyć gogle 3D i użytkownik przenosi się do wygenerowanego komputerowo scenariusza.

VR stosowana jest nawet do celów terapeutycznych, a jej skuteczność została udowodniona m.in. w leczeniu bólu i stanów lękowych. Przykładowo, w terapii ekspozycyjnej lęku wysokości, pacjenci – pozostając w bezpiecznym środowisku – mogą stanąć na szczycie wieżowca, oswajając się stopniowo ze strachem. To już lek, a nie tylko gra.

Jednak VR to dopiero początek. Eksperci twierdzą, że coraz więcej sfer naszego życia będzie się przenosić do interaktywnego świata 3D. Dosłownie zanurzymy się w tej nowej rzeczywistości, zamiast tylko oglądać ją na ekranie komputera. Wyobraźmy sobie typową wizytę telemedyczną. Pacjent widzi lekarza na ekranie komputera, rozmawia z nim, ale nadal pozostaje wrażenie odseparowania dwóch przestrzeni – pacjenta i lekarza. Telemedycyna w metarverse wygląda tak, że lekarz i pacjent zakładają gogle 3D i przenoszą się do dowolnej przestrzeni. Może to być gabinet lekarski albo inne miejsce. To zanurzenie się daje poczucie realności kontaktu wirtualnego. Pacjent widzi przed oczami całą sylwetkę lekarza, gabinet, dyplomy na ścianie. A to zupełnie coś innego niż płaska miniatura z kamery przed oczami.

To nie jest technologia. To społeczna rewolucja

Termin metaverse pochodzi z powieści science fiction Snow Crash wydanej w 1992 roku i składa się z dwóch słów: meta i universe. Książka opisuje futurystyczny świat, w którym ludzie stają się programowalnymi awatarami. Żyją w trójwymiarowej przestrzeni wirtualnej, będącej metaforą świata rzeczywistego.

O metaverse zrobiło się głośno, gdy Facebook zmienił nazwę na Meta w październiku 2021 roku. Firma próbuje zbudować now świat 3D, do którego przeniesiemy się w przyszłości. Jak dotąd z miernym skutkiem i to mimo 15 mld USD zainwestowanych tylko w 2021 roku.

Innowacja wprawiająca w zachwyt młode pokolenie prowokuje pytania o prywatność i zdrowie. – Czy w świecie technologii młodzi ludzie nadal będą wiedzieć, co to znaczy być człowiekiem? Jak będą wyglądały kontakty społeczne, gdy zatrze się granica pomiędzy światem realnym a nierealnym? – pyta dr Nicoletta Iacobacci, profesor Webster University Geneva i Jinan University (Guangzhou, Chiny) podkreślając obawy o epidemię samotności i problemów psychicznych.

Dr Iacobacci twierdzi, że technologia nigdy nie jest neutralna, a metaverse jest jedną z najbardziej inwazyjnych innowacji, która zmieni sposób, w jaki żyjemy, wchodzimy w interakcje ze sobą, doświadczamy rzeczywistości i prowadzimy nasze życie społeczne. Wciąż nie znamy długoterminowych konsekwencji zanurzenia się w przestrzeni społecznej, gdzie istnieją inne reguły niż te dotąd znane.

Człowiek stworzony z liczb

Założeniem metaverse jest, że każdy będzie posiadał swojego avatara – kopię tożsamości prawdziwej osoby. I znowu nie jest to gra – avatar będzie mógł spotykać inne avatary będące cyfrowymi bliźniakami ludzi. Dla wyjaśnienia – cyfrowy bliźniak to zbiór danych opisujących człowieka.

W medycynie, cyfrowy bliźniak to taka bardzo szczegółowa elektroniczna dokumentacja medyczna, która zawiera wszystkie informacje, nie tylko o parametrach zdrowia, ale też procesach chemicznych w organizmie, cechach osobistych, budowie ciała itd. Na tym zbiorze danych można testować np. skuteczność leku albo monitorować stan zdrowia w trybie 24/7, bo dane będą spływały na bieżąco z urządzeń monitorujących sygnały witalne.

Brzmi dobrze, bo dzięki temu choroby w metaverse mogłyby być wykrywane na podstawie dostępnych danych, bez konieczności np. wizyt profilaktycznych, które często okazują się mało skuteczne. Jest jednak jeden problem. Co się stanie, gdy haker wykradnie naszą cyfrową tożsamość?

Będzie mógł nie tylko zmanipulować diagnozę czy terapię, ale też poruszać się po metaverse podszywając się pod naszą osobę. Druga wątpliwość dotyczy tego, kto będzie właścicielem takiej platformy. Prywatna firma, która pozna dokładnie nasze życie? Organizacja państwowa, zyskując totalną kontrolę nad obywatelami? Monopolistyczna platforma jak Google, Apple czy Facebook?

Metaverse w ochronie zdrowia ma sens

Koncepcja metaverse nie jest nowa. Niektórzy jeszcze pamiętają Second Life, uruchomioną w 2000 roku platformę multimedialną, w której ludzie pod postaciami awatarów wchodzili w interakcje z innymi użytkownikami.

Prawdziwe przyspieszenie nadeszło jednak dopiero wraz z popularyzacją smartfonów, szybko spadającymi cenami gogli VR o wysokiej jakości obrazu oraz rosnącą mocą obliczeniową komputerów.

Technologia to najmniejsze wyzwanie dla masowego zastosowania metaverse. O wiele większym problemem jest interoperacyjność danych, wysokie standardy bezpieczeństwa i… sama natura człowieka. Dobrym przykładem są e-booki. Gdy zaczęły wchodzić na rynek, mówiono o zmierzchu książek papierowych. Te jednak przetrwały i mają się całkiem dobrze. Tak samo jak media społecznościowe nie zastąpiły spotkań z przyjaciółmi i wspólnego przeżywania emocji, czego świat wirtualny nie jest w stanie zaoferować. Trudno jednak powiedzieć, czy nowe pokolenie wychowane w erze cyfrowej będzie aż tak krytyczne.

Metaverse w ochronie zdrowia ma dużo do zaoferowania. Przede wszystkim dostarczy o wiele lepszych wrażeń podczas telewizyt, których popularnośc będzie nadal rosła. Zamiast miniaturki lekarza w rogu ekranu, zobaczymy przed sobą postać o naturalnych wymiarach tuż przed oczami.

Taka interakcja jest ważna z psychologicznego punktu widzenia i wpływa na chociażby stosowanie się do wskazówek lekarza. Tak samo duże nadzieje wiąże się z cyfrowymi bliźniakami. Dzięki nim choroby będzie można diagnozować szybciej, a leki testować i dobierać dla każdego pacjenta indywidualnie. Na obydwa rozwiązania przyjdzie jeszcze poczekać, bo na razie trzeba sobie poradzić z bardziej prozaicznymi wyzwaniami digitalizacji, jak interoperacyjność danych i ich kompletność w elektronicznej dokumentacji medycznej.

Czytaj także: Podsumowanie 2022 roku w e-zdrowiu

Inflacja w Polsce bije kolejne rekordy – w listopadzie 2022, wskaźnik cen konsumpcyjnych wzrósł o 17,4% rok do roku. W aptekach ceny rosły dotychczas wolniej, ale w 2023 pacjenci będą musieli głębiej sięgnąć do portfeli – wynika z analizy PEX PharmaSequence.

Leki refundowane są z reguły „odporne” na działanie inflacji. Przynajmniej w krótkim okresie czasu, bowiem wyznaczenie poziomu refundacji, a zatem także poziomu dopłaty pacjenta, zależy wyłącznie od zadziałania algorytmu związanego z centralnym wyznaczaniem poziomu limitu cen.

Długotrwałe utrzymywanie się wysokiego poziomu inflacji może doprowadzić część producentów do złożenia wniosków o podwyższenie cen, a uzasadnienie tych wniosków nie będzie trudne. Ale do tej pory takich przypadków „inflacyjnych podwyżek” nie widać. Zatem wszelkie wahania cen w tym segmencie rynku mają swoje źródło w działaniu ustawy refundacyjnej, a nie sytuacji ekonomicznej.

W ostatnich 12 miesiącach (do września 2022) Polacy wydali na leki i produkty bez recepty około 43 miliarda złotych. Z czego 11,9 miliarda na leki refundowane (z „kieszeni” trochę więcej niż 25% tej sumy, resztę dopłacił NFZ), 10,7 miliarda na leki na receptę pełnopłatne, a resztę na inne produkty (m.in. OTC, suplementy i kosmetyki).

Wynika z tego, że tylko 28% zakupionych leków podlega refundacji, a biorąc pod uwagę tylko leki na receptę, trochę więcej niż połowa. A to oznacza, że większość wydatków w aptekach nie jest objęta regulacjami dotyczącymi cen.

Na wykresach widać zmiany cen w trzech okresach w ujęciu ruchomych 12 miesięcy (MAT = moving annual total, od października do września kolejnego roku) oraz od początku roku do końca września (YTD = year to date). Pokazano zmiany bez uwzględnienia i z uwzględnieniem inflacji. Ceny nominalnie rosną w każdym segmencie:

• leków refundowanych (Rx ref.) – i to mimo regulowanych cen,
• leków nierefundowanych na receptę (Rx nieref.),
• produktów bez recepty (non-Rx).

---

Najbardziej dynamiczny wzrost odnotowano w kategorii leków na receptę nierefundowanych (pełnopłatnych) – wyniósł on 8% i więcej dla każdego porównania z poprzednim okresem. Ale, po uwzględnieniu inflacji, ceny nie rosną i nie „doganiają” poziomu inflacji.

Dla pacjentów to dobre wieści. Byłyby oczywiście lepsze, gdyby ceny nie rosły w ogóle albo spadały, bowiem nawet wzrost poniżej inflacji nie musi się wiązać z tym, że pacjentom w badanych okresach przybyło środków do wydania na leki, przynajmniej na poziomie wzrostów cen.

Siła nabywcza pacjentów w przypadku leków jest sprawą kluczową, ale terapie trzeba mieć gdzie nabywać. I to pojawia się wyzwanie. Firmy farmaceutyczne, apteki i hurtownie też płacą rachunki. W przypadku chociażby cen energii, paliwa i poziomu płac są one coraz wyższe. A problemy z rentownością w sektorze zdrowia mogą być kosztowne. Właśnie dla zdrowia.

Czy zatem ceny wzrosną? Jeżeli inflacja nie zacznie spadać, to niestety wzrost cen w aptekach wydaje się być nieunikniony.

Autor: dr Jarosław Frąckowiak, Prezes PEX PharmaSequence. Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie analiz i symulacji z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz.

Czytaj także: W 2022 roku Polacy kupili rekordową liczbę opakowań witaminy D

W 2023 roku Agencja Badań Medycznych (ABM) zapowiada otwarcie Centrów Medycyny Cyfrowej (CMC). O szczegóły pytamy Dyrektor Centrum Rozwoju Badań Klinicznych – Agnieszkę Ryniec.

W jakim celu powstaną CMC i jak będą działać?

Z badania przeprowadzonego przez International Data Corporation (IDC) wynika, że do 2025 r. tempo wzrostu generowania danych w sektorze opieki zdrowotnej będzie wyższe niż w jakimkolwiek innym sektorze przemysłu. Agencja Badań Medycznych w ramach swojej działalności sfinansowała powstanie Centrów Wsparcia Badań Klinicznych (CWBK), które należą do Polskiej Sieci Badań Klinicznych. Kolejnym etapem jest utworzenie na terenie jednostek CWBK infrastruktury wspierającej rozwój cyfryzacji badań klinicznych oraz umożliwiającej maksymalne wykorzystanie danych zdrowotnych pacjentów i osób, które chciałyby włączyć się do szeroko zakrojonego programu rozwoju medycyny cyfrowej.

Regionalne Centra Medycyny Cyfrowej (RCMC) zrzeszone w Sieć Centrów Medycyny Cyfrowej (CMC) z nadrzędną rolą ABM, będą służyły zarówno analizie danych, wsparciu badań klinicznych (w projektowaniu badań klinicznych np. przy opracowaniu założeń statystycznych) i opieki szpitalnej w obszarze rozwiązań cyfrowych, jak i analizie retrospektywnej. W ramach CMC ma powstać zaplecze pozwalające na bezpośrednią analizę danych (m.in. danych omicznych) uzyskanych z próbek biologicznych pochodzących od uczestników badań klinicznych lub osób, które chciałyby włączyć się do programu rozwoju medycyny cyfrowej.

Centra Medycyny Cyfrowej będą pełniły rolę jednostki organizacyjnej w strukturach Beneficjentów, odpowiedzialnej za procesy związane z wdrożeniem innowacyjnych instrumentów w zakresie cyfryzacji. W ramach struktur CMC, Beneficjent będzie mógł rozwinąć lub doposażyć biobank. Dzięki temu, próbka materiału biologicznego pobranego od danego pacjenta mogłaby być wykorzystywana wielokrotnie w różnych badaniach. Infrastruktura i zasady funkcjonowania biobanku będą musiały spełniać standardy BBMRI-ERIC.

Skąd będą pochodzić dane gromadzone w ramach CMC?

Rodzaj gromadzonych danych będzie obejmował m.in. dane dotyczące stanu zdrowia (np. rozpoznania), dane omiczne pozyskane z próbek poddawanych biobankowaniu z projektów badawczych ABM, dane pochodzące z badań klinicznych oraz dane ze szpitalnych systemów informacyjnych (HIS), w tym m.in. dane obrazowe, dane dotyczące wykonywanych procedur, zanonimizowane notatki lekarskie.

Oczywiście dane będą kolekcjonowane zgodnie z istniejącymi standardami jakości, zapewniając ich przydatność do analiz, zachowując jednocześnie gwarancję bezpieczeństwa udostępniania i przechowywania.

Kto zyska dostęp do tych danych na potrzeby np. badań klinicznych czy naukowych?

Idea konkursu jest zgodna z działaniami UE na rzecz wspólnych europejskich przestrzeni danych zapewnianiających dostęp do dużej liczby wiarygodnych danych, przy jednoczesnym zachowaniu kontroli nad źródłami, które generują te dane.

Europejskie przestrzenie mają być budowane z udziałem Europejskiej Chmury dla Otwartej Nauki (EOSC), co ma za zadanie zapewnienie europejskim naukowcom i przedsiębiorstwom otwartego multidyscyplinarnego środowiska, w którym będą mogli wyszukiwać i ponownie wykorzystywać dane. Zatem utworzenie CMC jest swego rodzaju odpowiedzią na zapotrzebowanie związane nie tyle z ilością danych, bo ta obecnie jest duża, ale raczej na tym, czy jesteśmy w stanie je znaleźć, uzyskać do nich dostęp, agregować te dane i ponownie wykorzystać.

---

---

Zatem finalnymi odbiorcami danych będą na tym etapie instytucje państwowe, badacze-lekarze, naukowcy a także przedsiębiorcy. Stworzenie CMC jest jednym z etapów na drodze do utworzenia wraz z CeZ infrastruktury gotowej do przekazywania danych również lekarzom prowadzącym i pacjentom.

Czy będą mogły z nich korzystać także firmy komercyjne do np. rozwoju produktów opartych na AI?

Głównym założeniem jest zbieranie jak największej ilości danych a następnie ich ustrukturyzowanie. Natomiast kierunek i sposób, w jaki te dane będą docelowo wykorzystywane, pozostaje w kwestii decydentów krajowych.

Oczekujemy, że w ramach swoich projektów CMC, Beneficjenci wypracują rozwiązania cyfrowe, w tym aplikacje i algorytmy AI, dotyczące wtórnych analiz danych oraz ich udostępniania. Niepodważalnym faktem jest to, że w procesie rozwoju technologii opartych na AI, które analizowałyby zebrane dane, aby udowodnić, że wypracowany algorytm działa, potrzeba dużej ilości danych. Dlatego też w pierwszej kolejności te dane muszą zostać zebrane. Zakres, sposób oraz komu dane zebrane w ramach CMC będą mogły być udostępniane pozostaje kwestią otwartą, jest na etapie dyskusji i wymaga uregulowania prawnego tak, aby cały proces odbywał się bezpiecznie w kontekście ochrony i przetwarzania danych.

Przyszłe udostępnianie jest nie tylko przełomowe dla rozwoju medycyny, ale jak już wspomniano – zgodne z działaniami europejskimi w tym zakresie.

Jaki jest harmonogram prac nad uruchomieniem CMC?

Aktualnie Agencja wraz z ekspertami pracuje nad Standardami Centrum Medycyny Cyfrowej. Do końca pierwszego kwartału 2023 roku Agencja planuje ogłosić konkurs na Centra Medycyny Cyfrowej. Pod koniec drugiego kwartału 2023 roku nastąpi wyłonienie Beneficjentów, następnie podpisanie umów o dofinansowanie i rozpoczęcie realizacji zwycięskich projektów.

Czytaj także: W 2023 roku MZ nadal będzie finansować wydatki na cyberbezpieczeństwo

Aplikacja mobilna mojeIKP została uzupełniona m.in. skaner leków i nowy sposób prezentacji zdarzeń medycznych, z których skorzystał pacjent.

Skaner leków

Skaner ułatwia znalezienie elektronicznej wersji ulotki leku. Wystarczy otworzyć skaner w zakładce e-zdrowie i zeskanować z opakowania leku kod kreskowy lub kod QR. Po zeskanowaniu otworzy się ulotka leku (jeśli producent udostępnia ją w rejestrze).

Drugie ułatwienie to prostsze ustawienie przypomnienia o zażywaniu leku. Otwierając ulotkę, wystarczy kliknąć znaczek plusa, wybrać znaczek megafonu i dodać lek do przypomnienia. Przy pierwszym użyciu skanera trzeba wyrazić zgodę na używanie kamery przez aplikację. Żeby pobrać ulotkę, trzeba mieć dostęp do Internetu.

Zdarzenia medyczne

W aplikacji mojeIKP pacjent zobaczy teraz historię swojego leczenia, także prywatnego. Gdy pacjent trafia do lekarza, dentysty, szpitala – na badanie lub leczenie, powstaje zdarzenie medyczne. Lekarz, przychodnia, szpital czy laboratorium mają obowiązek odnotować je w systemie.

Pacjent znajdzie zdarzenia medyczne w zakładce e-zdrowie. Może wybrać rok, a potem znaleźć dane zdarzenie lub wyszukać je według kategorii. Może też sprawdzić historię leczenia swojego dziecka do 18. roku życia oraz osoby bliskiej, jeśli go do tego upoważniła.

Program „8 tygodni do zdrowia”

Program „8 tygodni do zdrowia” to bezpłatny plan bezpiecznych treningów na każdy tydzień, opracowany z myślą o osobach nieaktywnych i chorych przewlekle. Każdy zestaw zaczyna się od rozgrzewki, a kończy rozciąganiem. Można go znaleźć w zakładce „profilaktyka”. Po wejściu w program, wyświetla się:

• plan treningowy – czyli zalecany zestaw ćwiczeń na tydzień;
• test wydolnościowy – czyli test chodu Rockport;
• ankieta PAR-Q – pytania o samopoczucie po wysiłku fizycznym (pozwala ustalić, czy przed treningiem trzeba skonsultować się z lekarzem);
• skalę Borga – pozwalająca samodzielnie ocenić zmęczenie po ćwiczeniach fizycznych.

Test wydolnościowy polega na przejściu 1,6 km i zarejestrowaniu w aplikacji, ile czasu to zajęło, a dodatkowo podaniu wagi, wieku i tętna. Dotychczas dane o odległości i czasie trzeba było wpisywać samodzielnie. Teraz to aplikacja policzy odległość i czas.

Jak podaje Centrum e-Zdrowia, w okresie do 2 stycznia 2023 roku, aplikacja mojeIKP została zainstalowana ok. 3,8 mln razy.

Czytaj także: 9 innowacyjnych systemów zdrowia na świecie

Projekt ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta został już przyjęty przez rząd. Zgodnie z założeniami, placówki medyczne będą musiały monitorować całą listę wskaźników klinicznych, zarządczych i konsumenckich. A to dopiero początek, bo Ministerstwo Zdrowia zapowiada jej systematyczną aktualizację.

Motywacja do zwiększania efektywności?

Zgodnie z nową ustawą w sprawie wskaźników jakości opieki zdrowotnej, placówki ochrony zdrowia czeka mała rewolucja, bo zostaną zobligowane do mierzenia i raportowania długiej listy wskaźników.

Jak podkreśla Ministerstwo Zdrowia, wskaźniki jakości mają w założeniu obiektywnie obrazować poziom placówki i motywować do zwiększania efektywności. Na podstawie danych, świadczeniodawcy będą mogli porównywać między sobą poziom usług, co ma też pomóc w podejmowaniu decyzji zarządczych.

Co trzeba będzie monitorować?

Na początek pod uwagę wzięto trzy obszary: kliniczny, zarządczy i konsumenci.

Obszar kliniczny

• odsetek pacjentów, u których wykonano reoperację;
• odsetek terminowego zakończenia diagnostyki pogłębionej;
• odsetek terminowego podjęcia leczenia;
• czas hospitalizacji (średnia, mediana, dominanta) w oddziale szpitalnym – dotyczy świadczeń w rodzaju leczenie szpitalne zawartych w katalogu grup (jednorodnych grup pacjentów; JGP);
• śmiertelność wewnątrzszpitalna w wybranych stanach klinicznych;
• liczba pacjentów z odleżynami nabytymi (powstałymi w trakcie hospitalizacji);
• liczba zabiegów określonego typu (wymiana stawu biodrowego, kolanowego, zabiegi artroskopowe, angioplastyka, radiologia kontrastowa i cewnikowanie serca, operacje zaćmy);
• odsetek pacjentów po udarze mózgu wypisanych na rehabilitację neurologiczną wczesną (door to door);
• liczba pacjentów leczonych w ramach poszczególnych zakresów świadczeń.

Obszar zarządczy

• odsetek zabiegów realizowanych w czasie hospitalizacji jednodniowych w określonych świadczeniach – operacje przepuklin – powyżej średniej dla wszystkich świadczeniodawców;
• liczba skarg pacjentów składanych do Narodowego Funduszu Zdrowia w zakresie organizacji i sposobu udzielania świadczeń;
• posiadanie ważnego certyfikatu akredytacyjnego wydanego przez ministra właściwego do spraw zdrowia.

Obszar konsumencki

• prowadzenie regularnych badań satysfakcji pacjenta przez udostępnienie ankiety;
• odsetek pacjentów, którzy wypełnili ankiety satysfakcji pacjenta powyżej średniej dla wszystkich świadczeniodawców.

Jak się do tego zabrać?

Prace nad ustawą trwały od 2021 roku i w międzyczasie pojawiały się nawet informacje, że jednym ze wskaźników jakości będzie wdrożenie EDM. Choć tego elementu nie ma w rozporządzeniu Ministra Zdrowia, paradoksalnie bez wysokiego poziomu cyfryzacji przygotowanie raportów może okazać się problemem.

Minister Zdrowia Adam Niedzielski o ustawie o jakości podczas Forum Ekonomicznego w Karpaczu: „(Ustawa – red.) uwzględnia płaszczyznę kliniczną, o której najwięcej dyskutujemy. Uwzględnia płaszczyznę satysfakcji pacjenta czy doświadczenia pacjenta – w tej w chwili pacjenci nie narzekają w polskich szpitalach na skuteczność terapii, tylko narzekają, w jaki sposób są prowadzeni, w jakim otoczeniu przebywają, jak wygląda sławetny catering. […] Ustawa ta wprowadza podstawy prawne do tego, żeby za tę samą usługę, która jest wykonana w lepszy sposób, zapłacić więcej i to będzie premia dla tych, którzy chcą na poważnie zająć się jakością”.

Część z nich, zwłaszcza w obszarze klinicznym, mieści się w zakresie danych już sprawozdawanych do NFZ w ramach rozliczeń. A część jest zupełnie nowa.

Choć lista wskaźników jest długa, dla dobrze zinformatyzowanych placówek medycznych nie powinna być żadnym wyzwaniem administracyjnym. Jeśli dane są skrupulatnie gromadzone w wersji elektronicznej, to tylko kwestia automatycznego wygenerowania odpowiednich zestawień na podstawie raz zdefiniowanych szablonów.

Świadczeniodawcy o niskim poziomie dojrzałości cyfrowej powinni najpóźniej teraz przemyśleć tempo wdrażania e-zdrowia, a zwłaszcza elektronicznej dokumentacji medycznej. Tym bardziej, że lada dzień może powrócić temat rozliczania świadczeń z NFZ na podstawie EDM. Ministerstwo Zdrowia nie ukrywa też, że z czasem lista poszerzy się o nowe wskaźniki.

Ustawa o jakości w ochronie zdrowia i bezpieczeństwie pacjenta ma wprowadzić większą transparentność realizacji świadczeń medycznych, a tym samym motywować do ciągłego podnoszenia poziomu usług i satysfakcji pacjentów.

Co ciekawe, przyglądając się liście indykatorów nie trudno się zorientować, że niektóre wskaźniki jakości można poprawiać dzięki cyfryzacji, a dokładnie lepszej organizacji pracy czy dostępowi do danych, co ułatwia podejmowanie opartych na faktach decyzji klinicznych. Może się okazać, że efektem ubocznym nowej ustawy o jakości będzie przyspieszenie cyfryzacji. Jeśli skorzystają na tym pacjenci, można się tylko cieszyć.

Czytaj także: Wyzwania 2023 – opieka koordynowana w POZ

Ochrona zdrowia zmienia się. A strategia Twojej placówki medycznej?

Sprawdź, jak przygotować się na nowe modele opieki w tym m.in. koordynację usług czy ustawę o jakości w ochronie zdrowia. Opracuj długofalowy plan digitalizacji, ułatw pracę personelowi, lepiej zaopiekuj się pacjentami, spełnij obecne i przyszłe wymagania administracyjne.

---

Kliknij tutaj, aby pobrać bezpłatnie nowy numer czasopisma (wersja PDF, 13,63 MB)

---

W najnowszym wydaniu:

• Sztuczna inteligencja odpowiada na pytania o EDM, cyberbezpieczeństwo itd.
• E-klinika na rowerze. Nowość w brytyjskiej służbie zdrowia
• Wizyty lekarskie w metaverse. Bajka czy standard dla nowego pokolenia?
• 12 innowacji 2022 roku. Najciekawsze wynalazki według magazynu TIME
• Braki leków w aptekach. Lekarze mogą sprawdzać ich dostępność w systemie IT
• 7 korzyści z dojrzałości cyfrowej i jak je osiągnąć
• Ponad 1000 operacji z daVinci. Wywiad z dr Pawłem Wiszem
• ABM tworzy Centra Medycyny Cyfrowej. Czym się będą zajmowały?
• 6 zasad ochrony przed ransomware oraz zasada 3-2-1 dla kopii danych
• Wirtualne badania kliniczne. Wywiad z Katie Baca-Motes
• Co to jest inteligentny szpital i jak go zbudować?
• Raport OECD o teleopiece podczas COVID-19. Zaskakujące dane dla Polski

Wszystkie wydania archiwalne dostępne są na zakładce POBIERZ.

Zespół naukowców z Uniwersytetu Tsukuba w Japonii opracował miękkiego robota, który ma minimalizować lęk podczas bolesnych i nieprzyjemnych procedur medycznych, np. zastrzyków.

Impulsem do opracowania robota były wnioski z japońskiej kampanii szczepień przeciwko COVID-19: wiele osób nie miało nic przeciwko szczepieniom, ale po prostu bało się samego zastrzyku.

Aby temu zaradzić, naukowcy z Uniwersytetu w Tsukubie opracowali miękkiego, pokrytego futrem robota, którego pacjenci zakładają na dłoń podczas zabiegów. Reliebo – bo tak nazywa się robot – wyposażony jest w nadmuchiwane siłowniki zaciskające dłoń. Uczucie zaciskania dłoni odwraca uwagę i dodaje otuchy.

Aby sprawdzić wpływ robota na pacjenta, naukowcy sprawdzili poziom oksytocyny i kortyzolu (które są biomarkerami stresu) z próbek śliny pacjentów. Dodatkowo rejestrowano subiektywne oceny bólu za pomocą skali i przeprowadzono badanie ankietowe. Wniosek: trzymanie robota w dłoni pomogło złagodzić lęk. Uspokajający efekt przypisywany jest doświadczeniu, jakiego doznajemy, gdy ktoś trzyma nas za rękę.

– Dotyk człowieka może zmniejszyć ból i strach; wierzymy, że ten efekt można osiągnąć stosując miękkie roboty” – powiedział autor badania, prof. Fumihide Tanaka.

Planowane są już kolejne wersje robota wyposażone w oczy, a nawet technologie AR (rozszerzonej rzeczywistości), aby jeszcze bardziej wzmocnić więź robota z pacjentem.

Czytaj także: Nowe roboty w ochronie zdrowia. Co potrafią?

Rosnące zagrożenia cybernetyczne, opóźnienia we wdrażaniu EDM, zatwierdzenie przez UODO pierwszego kodeksu RODO dla placówek ochrony zdrowia oraz Biała Księga AI w medycynie – oto nasze autorskie podsumowanie roku 2022.

Tematem numer jeden była – i na to wskazuje, że będzie w 2023 roku – elektroniczna dokumentacja medyczna (EDM). Choć teoretycznie obowiązkowa, z badania Centrum e-Zdrowia opublikowanego we wrześniu wynika, że prowadzi ją – w zakresie przynajmniej jednego obligatoryjnego dokumentu – około połowy badanych.

Widząc, że wdrażanie EDM nie idzie tak, jak planowano, Ministerstwo Zdrowia jeszcze w lutym zapowiedziało, że od 2023 roku będzie podstawą rozliczeń z NFZ. Choć oficjalnie z tego pomysłu się nie wycofało, na razie temat ucichł. Wszyscy już chyba wiedzą, że to mało realne, i to nawet mimo kolejnych grantów na wdrożenie EDM. Przykładowo, termin przyjmowania wniosków do programu dofinansowania obejmującego wdrożenie rządowej aplikacji e-Gabinet+ przesuwano już dwukrotnie. Ten temat będzie nam dalej towarzyszył w 2023 roku.

Centrum e-Zdrowia podsumowało wdrożenie centralnej plaformy e-zdrowia, czyli projektu P1. Udało się wprowadzić e-ZLA, e-receptę i po części e-skierowanie. Do porażek trzeba zaliczyć EDM.

Rok 2022 był rokiem pilotaży, w tym m.in. pilotażu elektronicznych spirometrów w ambulatoryjnej i specjalistycznej opiece zdrowotnej kierowanego do dorosłych pacjentów po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Oprócz tego w grudniu trwał nabór do pilotażu programu SmartDoktor, którego celem jest zdalne monitorowanie stanu zdrowia 1200 dzieci i młodzieży z niedoborami odporności. I jeszcze jeden: plaster EKG. Ma on umożliwić szybkie wykrywanie groźnych dla życia chorób i natychmiastowe wdrożenie właściwego leczenia w ramach świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

Nie zabrakło ciekawych raportów. Polska Federacja Szpitali oraz Koalicja AI w Zdrowiu wypuściły serię podcastów „Zdrowie w rozmowie” o nowych technologiach w ochronie zdrowia, a lutym swoją premierę miał blog o cyfryzacji blog.osoz.pl. Skoro już o nas – w marcu br. ukazał się raport o bezpieczeństwie danych medycznych i RODO. To odpowiedź na rosnącą liczbę ataków hakerskich na placówki ochrony zdrowia.

Na stanowisku Centrum e-Zdrowia Jarosława Kieszka zastąpił Paweł Kikosicki, a Minister Zdrowia powołał pełnomocnika ds. informatyzacji. Dużo nowości pojawiło się na Internetowym Koncie Pacjenta IKP – zyskało ono nową szatę graficzną i funkcje m.in. udostępniania danych. Lifting przeszedł też portal pacjent.gov.pl z poradami zdrowotnymi i informacjami o programach profilaktycznych.

Po pierwszym roku od wprowadzenia e-skierowania, lekarze wystawili ich 50 mln, choć zdecydowaną większość na szczepienia przeciwko COVID-19. Tych innych niż na szczepienia wystawiono w pierwszych 9 miesiącach 2022 roku łącznie 43,2 mln, o 38% więcej niż rok temu. Warto też wspomnieć, że ruszyły prace nad systemem e-transplantacji.

NFZ rozpoczął refundację Domowej Opieki Medycznej, a za szkolenia z EDM w ramach Akademii Centrum e-Zdrowia zaczęto przyznawać 5 punktów edukacyjnych. A do tego poszerzono zakres szkoleń o tematykę bezpieczeństwa danych.

Pożegnaliśmy aplikację ProteGo Safe. Miała pomóc walczyć z pandemią, ale nie przyjęła się.

Urząd Ochrony Danych Osobowych nałożył rekordową karę w kwocie 250 tys. zł za nieprzestrzeganie przepisów RODO. Kilka miesięcy później UODO ukarał Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego kwotą 10 tys. zł za to, że pacjent otrzymał skierowanie dla innej osoby. W listopadzie Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi padł ofiarą złośliwego oprogramowania ransomware – powrót do normalnego funkcjonowania trwał ponad dwa tygodnie.

Ale jest i dobra wiadomość w zakresie cyberbezpieczeństwa: 14 grudnia Prezes UODO zatwierdził „Kodeks postępowania dotyczącego ochrony danych osobowych przetwarzanych w małych placówkach medycznych” opracowany przez Federację Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia Porozumienie Zielonogórskie. To pierwszy w Polsce kodeks postępowania zgodnego z RODO.

Z badania Najwyższej Izby Kontroli dowiedzieliśmy się, że tylko 44% Polaków ma podstawowe umiejętności cyfrowe. W oddziałach NFZ pojawiły się kioski profilaktyczne. Ukazała się nowa edycja raportu na temat polskich startupów medtech (Top Distruptors in Healthcare), w której zaprezentowało się 144 młodych firm pracującymi nad innowacjami dla ochrony zdrowia. W tym roku numerem 1 są rozwiązania z dziedziny AI. Nie brakuje innowatorów, choć szukają oni szans na rozwój poza granicami Polski – wynika z opracowania Koalicji AI w Zdrowiu i Polskiej Federacji Szpitali. Na uwagę zasługuje też pierwsza Biała Księga AI w Zdrowiu.

Komisja Europejska przedstawiła założenia Europejskiej Przestrzeni Danych Zdrowotnych (EHDS). Ma ona ułatwić wymianę i przetwarzanie danych. Z kolei Francja zapowiedziała wprowadzenie aplikacji zdrowotnych na receptę, i to już w pierwszym kwartale 2023 roku.

Rozpoczął się pilotaż e-rejestracji – MZ chce wprowadzić jedną, centralną rejestrację. Pierwsze usługi mają być włączone z początkiem 2023 roku.

Ministerstwo Zdrowia zachęcało w nowej kampanii do korzystania z IKP, ale także do udostępniania danych medycznych farmaceucie. Oprócz tego, MZ zapowiedziało, że będzie certyfikować mobilne aplikacje zdrowotne. Te najlepsze zyskają znak „Aplikacja Certyfikowana MZ”. Choć start projektu zapowiadano na jesień, na razie zrobiło się o nim cicho.

NFZ też idzie z duchem czasu wprowadzając swoje dwie nowe apki dla pacjentów: Moje Zdrowie+ i Moje Fizjo+. Jednak liczba pobrań (powyżej 1 tys. w sklepie z aplikacjami Google Play) pozostawia dużo do życzenia.

Polska przystąpiła do projektu e-recepty transgranicznej. Mimo to, elektroniczne recepty można realizować na razie tylko w Chorwacji. MZ opublikowało strategię e-zdrowia na kolejne 5 lat, na realizację której chce wydać rekordowe 7 mld zł. Pieniądze mają pochodzić głównie ze środków UE. MZ zapowiedziało EDM dla bilansów zdrowia dzieci od 2023.

NFZ uruchomiło dotację w kwocie do 900 tys. zł na cyberbezpieczeństwo w szpitalach; do tego doszedł pilotaż szkoleń z ochrony danych w placówkach POZ, który ma być rozszerzony na cały kraj. Z końcem grudnia MZ zapowiedziało, że program wsparcia na poprawę bezpieczeństwa danych pacjentów będzie kontynuowany w 2023 roku.

Naczelna Izba Lekarska – już z nowym zarządem – zaczęła brać sprawy e-zdrowia w swoje ręce uruchamiając m.in. NIL IN, czyli społeczność lekarzy innowatorów. Doczekaliśmy się też długo zapowiadanej strategii Centrum e-Zdrowia na lata 2023-2027. Przewiduje on m.in. stworzenie Zespołu Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego (CSIRT), kampanie rozwiązań e-zdrowia i bliższą współpracę z organizacjami pacjentów.

Polacy pokochali telekonsultacje – wynika z kolei z nowego raportu OECD „Health at a glance.” W latach 2019-2020 liczba konsultacji osobistych spadła średnio o prawie 20% w krajach UE. W Polsce, ten spadek został zrównoważony przez wzrost liczby telekonsultacji. W efekcie, procentowy udział telekonsultacji był jednym z najwyższych w Europie – 62% ankietowanych skorzystało z tego typu usług na przełomie lutego i marca 2021 roku.

Problemem z tygodnia na tydzień przybierającym na sile były i są braki leków w aptekach. Pomocna okazuje się funkcja umożliwiająca lekarzom sprawdzenie dostępności leku w aptece w momencie wystawienia recepty. Jest ona już dostępna w systemach IT dla lekarzy firmy KAMSOFT S.A. Lekarz widzi na ekranie kolorystyczną informację o szacunkowej dostępności (kolor zielony – pełna dostępność, żółty – ograniczona i czerwony – brak leku) aktualizowanej w trybie dobowym wraz z trendami. W ten sposób może od razu zareagować wystawiając zamiennik.

I w końcu opieka koordynowana w POZ. Ruszyła w jesienią 2022 roku, ale pełny rozpęd nabierze dopiero w roku 2023. Pojawiają się już pierwsze narzędzia IT wspomagające zarządzanie koordynacją ścieżki pacjenta. Ten temat na pewno będzie częściej gościł na naszym portalu.

Miejmy nadzieję, że rok 2023 będzie obfitował w intensywny rozwój e-zdrowia z korzyścią dla pacjentów i pracowników ochrony zdrowia.

Dowiedz się więcej: pobierz bezpłatnie wszytkie e-wydania czasopisma OSOZ

Lekcje z cyberataku na Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki (ICZMP): twórz bezpieczne kopie zapasowe, opracuj procedury reagowania na incydenty ochrony danych, chroń pocztę elektroniczną, przeprowadzaj regularne symulacje ataków phishingowych.

Jesteś na celowniku cyberprzestępców

Z raportu Fortified Health Security wynika, że tylko w pierwszej połowie 2022 roku w sektorze opieki zdrowotnej zanotowano 337 poważnych naruszeń bezpieczeństwa danych, które objęły aż 19 milionów kartotek pacjentów. Średni koszt naruszenia danych w służbie zdrowia wynosi obecnie 10,1 miliona USD/incydent – jak obliczyli autorzy raportu IBM „Cost of a Data Breach”.

W Polsce skala cyberataktów jest trudna do oszacowania, bo większość incydentów nadal nie jest zgłaszanych. Tylko najpoważniejsze z nich przedostają się do opinii publicznej. Oprócz ataku na ICZMP, przykładem jest paraliż SP ZOZ w Pajęcznie.

Konsekwencje skutecznego ataku hakerów są poważne. W ICZMP trzeba było odwołać zaplanowane procedury, a przywracanie funkcjonowania systemów IT trwało dwa tygodnie. W tym czasie, lekarze musieli przejść na papierową dokumentację. W innych przypadkach – gdy placówka nie tworzy odpowiednio chronionych kopii zapasowych – może nawet dojść do bezpowrotnej utraty danych pacjentów.

Największa luka bezpieczeństwa: brak wiedzy

Statystyki ataków cybernetycznych potwierdzają, że w większości przypadków to człowiek, a nie system, jest bramą pozwalającą wniknąć złośliwemu oprogramowaniu do systemu.

Można to sprawdzić przeprowadzając symulowany atak phishingowy. Na taki krok zdecydował się Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie. – To niezwykle podniosło poziom świadomości. Teraz wielokrotnie mamy taką sytuację, że wysyłamy prawdziwego maila z informacją i pracownicy IT otrzymują zwrotnie wiele maili ze zgłoszeniami o podejrzanej wiadomości – mówił podczas Forum Rynku Zdrowia zastępca dyrektora ds. teleinformatycznych i inżynierii medycznej CSK MSWiA.

Dodał on, że podczas symulacji ataku, rekordzista próbował zalogować się 80 razy na fałszywą stronę, która mogła być potencjalnie zainfekowana i której nie powinien otwierać. Taki test pozwala sprawdzić poziom świadomości i edukować personel

Z badania przeprowadzonego przez NFZ wynika, że niewiele ponad 13% dyrektorów szpitali odbyło szkolenia w zakresie cyberbezpieczeństwa. Z kolei w badaniu Centrum e-Zdrowia, aż 86% szpitali zadeklarowało potrzeby w zakresie podnoszenia bezpieczeństwa danych. Wśród priorytetów znalazły się:

• zwiększenie ochrony danych osobowych i odporności na cyberataki,
• poprawa ciągłości działania systemów informatycznych,
• zwiększenie ochrony poczty elektronicznej,
• poprawa stanu wiedzy o zagrożeniach informatycznych wśród pracowników i kierownictwa jednostki,
• uświadomienie ryzyka związanego ze stosowaniem systemów informatycznych,
• poprawa zarządzania ryzykiem w jednostce.

Systemy, dokumenty i procedury

Drugą po człowieku zaporą dla ataków hakerów jest odpowiedni sprzęt, oprogramowanie oraz zasady postępowania, czyli techniczne i organizacyjne środki bezpieczeństwa. Zakładając, że dokumentacja medyczna jest przechowywana w formie elektronicznej, ważne jest posiadanie odpowiedniego oprogramowania antywirusowego, zapory sieciowej, systemu haseł i autoryzacji.

Absolutną koniecznością są systemy do tworzenia kopii danych, aby w razie ataku można było szybko odtworzyć pełną bazę danych placówki i przywrócić normalne funkcjonowanie. Zalecanym modelem jest archiwizacja kopii w bezpiecznej chmurze danych. Wówczas backup bazy tworzy się automatycznie, a do tego znajduje się w innej lokalizacji.

Zdaniem Jarosława Olejnika, dyrektora w Centrali NFZ od lat zajmującego się bezpieczeństwem, w tym bezpieczeństwem informatycznym, menedżerowie szpitali muszą przede wszystkim inwestować w technologie ułatwiające monitorowanie bezpieczeństwa infrastruktury IT, identyfikowanie zagrożeń w środowisku IT oraz wykrywanie cyberzagrożeń. Wśród nich są takie rozwiązania informatyczne jak:

• SIEM (Security Information and Event Management) – systemy zbierające oraz analizujące informacje o incydentach, błędach i podatnościach w czasie rzeczywistym;
• EDR (Endpoint Detection and Response) – narzędzia służące wykrywaniu i reagowaniu na podejrzane aktywności w infrastrukturze IT;
• IPS/IDS (Intrusion Prevention System/Intrusion Detection System) – technologia bezpieczeństwa sieciowego, która stale monitoruje ruch sieciowy pod kątem podejrzanej aktywności i podejmuje kroki w celu zapobiegania zagrożeniom.

Dodatkowo każdy podmiot musi spełnić obowiązki wynikające z RODO, w tym m.in. określić zasady bezpieczeństwa przetwarzania danych osobowych (polityka bezpieczeństwa), prowadzić regularne audyty bezpieczeństwa i analizę ryzyka zagrożeń cyberbezpieczeństwa.

Sporo wskazówek można też znaleźć w niedawno opublikowanym kodeksie postępowania dotyczącego ochrony danych osobowych przetwarzanych w małych placówkach medycznych. Opracowany przez Porozumienie Zielonogórskie dokument został oficjalnie zatwierdzony przez UODO.

Pobierz bezpłatny raport o bezpieczeństwie danych i RODO w placówkach ochrony zdrowia