Burza w sprawie receptomatów, cyberbezpieczeństwo, refundacja dla nowych zabiegów robotyki medycznej, awaria systemu e-zdrowia, e-konsylium, IPOM w dokumentacji medycznej.

Receptomaty. Nie ma końca konfliktu MZ z NIL

Manipulowanie z narzędziami do wystawiania recept, bez jakiejkolwiek podstawy prawnej, z dnia na dzień uniemożliwiło lekarzom wystawanie większej liczby recept. Ręczne sterowanie miało tu kilka etapów, za każdym razem decyzje podejmowano bez konsultacji, pod wpływem medialnych doniesień lub oburzenia medyków i pacjentów.

W sprawie tzw. receptomatów, czyli masowego wystawiania recept przez niektórych lekarzy, Ministerstwo Zdrowia zarzuciło NIL bezczynność, a Adam Niedzielski wprowadził odgórne limity dla e-recept: Jeden lekarz podczas 10 godzin pracy może teraz wystawić maks. 300 recept dla nie więcej niż 80 pacjentów.

To spotkało się ze sprzeciwem środowiska lekarskiego i protestami. Ale MZ obstaje przy swoim i konflikt na linii MZ-NIL trwa w najlepsze. W nowym odcinku „Miodowa 15” Rynku Zdrowia, Minister Zdrowia wprost mówi zimnych relacjach z NIL: „Z Naczelną Izbą Lekarską nie zawsze jest pole do konstruktywnego dialogu, bo wiele jest chęci do kontestowania. To niejako loża recenzentów, która nie chce rozwiązywać problemu, lecz go eskalować.”

Awaria systemu e-recept

Oliwy do ognia dolała awaria systemu P1, która sprawiła, że lekarze przez kilka godzin nie mogli przepisywać niektórych leków, w tym antykoncepcji awaryjnej i leków psychiatrycznych. Ministerstwo Zdrowia tłumaczy się błędem technicznym i zrzuca odpowiedzialność na Centrum e-Zdrowia.

W rozmowie z Rynkiem Zdrowia, Minister Adam Niedzielski powiedział, że przyczyną awarii technicznej było „błędne zinterpretowanie listy nowych funkcjonalności i rozwiązań wprowadzanych do systemu.” Dodał też, że reakcja przedstawicieli samorządu lekarskiego na zablokowanie wystawiania e-recept na 2 godziny była „histeryczna i nieracjonalna”, a NIL „skarży się w Internecie jak na słupie ogłoszeniowym.”

Jak zapewnił Szef resortu zdrowia, w związku z awarią Centrum e-Zdrowia dostało reprymendę, a osoby odpowiedzialne poniosą odpowiedzialność.

Cyberbezpieczeństwo

Rząd inwestuje w cyberbezpieczeństwo, także pod kątem ochrony zdrowia. Nowopowstające Krajowe Centrum Przetwarzania Danych ma wzmocnić bezpieczeństwo cybernetyczne zasobów administracji rządowej, nawet podczas prób cyberataków czy przerw w dostawach prądu. Koszt inwestycji to prawie 1 mld zł. Nowa instytucja ma m.in. zapewnić bezpieczną lokalizację dla rejestrów państwowych i chmury rządowej. Ustawa w tej sprawie została już podpisana przez prezydenta.

Ochrona zdrowia pozostaje na celowniku cyberprzestępców. CERT Polska ostrzega przed nową kampanią w internecie. W sieci krążą e-maile podszywające się pod domenę pacjent.gov.pl. W treści wiadomości napisane jest, że odbiorca otrzymał e-receptę, którą można znaleźć w załączniku. W rzeczywistości załącznik to plik z rozszerzeniem .URL. Po kliknięciu plik otwiera połączenie ze zdalnym serwerem, z którego pobierany jest szkodliwy plik – ostrzega NASK.

E-konsulium

W lipcu ruszył nabór wniosków do projektu „E-KONSYLIUM – wdrożenie modelu zdalnych konsultacji kardiologicznych i onkologicznych z wykorzystaniem platformy telemedycznej”. Ministerstwo Zdrowia wybierze 4 ośrodki wiodące, które będą realizowały telekonsultacje kardiologiczne w modelu konsylium. Wartość projektu finansowanego z pieniędzy UE wynosi 20,3 mln zł. O tym piszemy w szczegółach tutaj.

Wyroby medyczne i IPOM

1 lipca uruchomiony został system informatyczny, umożliwiający wystawianie i realizację zleceń na zaopatrzenie w wyroby medyczne w postaci elektronicznej. Jest też nowy projekt rozporządzenia włączający IPOM – czyli Indywidualny Plan Opieki Medycznej wystawiany w ramach Opieki Koordynowanej nad chorymi przewlekle – do katalogu Elektronicznej Dokumentacji Medycznej.

Projekt przewiduje wprowadzenie do katalogu dokumentacji indywidualnej zewnętrznej Indywidualnego Planu Opieki Medycznej. Przedmiotowy dokument zawierać będzie informacje obejmujące: oznaczenie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, pacjenta, jak również osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych, osoby kierującej na badanie diagnostyczne, konsultacje lub leczenie.

IPOM, jako część EDM, będzie mógł przygotować lekarz, pielęgniarka lub położna podstawowej opieki zdrowotnej. Zgodnie z nowym rozporządzeniem, IPOM zawiera informacje o:

• rozpoznaniu choroby lub problemu zdrowotnego,
• udzielonych lub planowanych świadczeniach zdrowotnych, w tym o kontrolnych badaniach diagnostycznych oraz o wizytach kontrolnych, ordynowanych lekach, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobach medycznych, w tym o okresie ich stosowania i sposobie dawkowania,
• poradach edukacyjnych lub konsultacjach dietetycznych,
• konsultacjach specjalistycznych,
• zaleceniach,
• informacjach dodatkowych istotnych dla procesu diagnostycznego, leczniczego lub opieki nad pacjentem.

Operacje robotyczne – dwa nowe zabiegi na NFZ

Od 1 sierpnia nowym świadczeniem gwarantowanym z zakresu leczenia szpitalnego będzie operacja raka jelita grubego i raka błony śluzowej macicy systemem robotycznym. Ministerstwo Zdrowia szacuje, że 19 ośrodków będzie mogło wykonywać takie operacje, a około 17 proc. operacji przeprowadzanych dotąd metodą tradycyjną będzie mogło być wykonanych robotem w sposób mniej inwazyjny.

Ośrodki zdrowia będą miały czas na dostosowanie się do wymagań rozporządzenia w zakresie dotyczącym minimalnych kryteriów jakościowych dla personelu medycznego do 31 grudnia 2023 r.

– Techniki małoinwazyjne pozwalają wykonać rozległe operacje jamy brzusznej poprzez wykonanie kilku nacięć skóry mniejszych niż 1 cm. Kobiety są estetkami, stąd efekt kosmetyczny ma dla nich ważne znaczenie. Jednak o wiele bardziej istotną korzyścią jest możliwość krótszej rekonwalescencji, czyli szybszego powrotu do aktywności, krótszy pobyt w szpitalu po operacji, a tym samym odzyskanie jakości życia sprzed leczenia chirurgicznego – mówi dr n. med. Maciej Olszewski, jeden z pionierów w zakresie zabiegów chirurgii robotycznej w ginekologii w Polsce, w rozmowie z portalem Zwrotnik Raka.

Czytaj także: Ministerstwo Zdrowia likwiduje formularz MZ-55. Dzięki cyfryzacji

Pacjenci chcą tak łatwo poruszać się po usługach medycznych, jak rezerwują wakacje albo płacą rachunki przez internet. Ale czy jest to możliwe w regulowanej i niedostatecznie zdigitalizowanej opiece zdrowotnej? Shanda Blackmon i Mark Schumacher z amerykańskiej Kliniki Mayo opowiadają, jak osiągnąć 5-gwiazdkowe doświadczenie pacjenta w cyfrowej ochronie zdrowia.

Wszystkie przychodnie i szpitale łączy jedna wspólna cecha: misja zawierająca takie stwiedzenia jak „pacjent jest najważniejszy” lub „w trosce o dobro pacjenta”. Z ich realizacją bywa różnie. Wprawadzie pracownicy ochrony zdrowia robią wszystko, aby spełnić te obietnice, ale pole manerwu świadczeniodawców jest ograniczone regułami obowiązującymi w systemie zdrowia: wysokością budżetu, brakiem infrastruktury wymiany danych, stawkami płatnika za usługi.

Ale pacjenci tego już nie widzą – ich oczekiwania rosną wraz z rosnącą przepaścią pomiędzy technologiami, z których korzystają na co dzień, a tym, z czym stykają się w opiece zdrowotnej. Nowe technologie, takie jak ChatGPT, tylko coraz boleśniej demaskują te kontrasty.

Czy pacjenci chcący poruszać się po opiece zdrowotnej, tak łatwo jak obsługują swoje smartfony – czyli intuicyjnie i bez frustracji – nie oczekują zbyt wiele? Być może. Ale dysonans pomiędzy potrzebami a rzeczywistością można zlikwidować albo zaniżając poziom potrzeb (niemożliwe w demokracji), albo podwyższając jakość usług.

– Pacjenci chcą, aby usługi medyczne były dostępne w ich domach. Dzieje się tak, ponieważ technologie cyfrowe uniezależniły realizację usług od miejsca i czasu – twierdzi Mark Schumacher, dyrektor ds. doświadczeń cyfrowych w Mayo Clinic Center for Digital Health.

– Pacjenci chcieliby, aby instytucje opieki zdrowotnej po prostu znały ich problemy. To podstawowy element empatii – dodaje Shanda Blackmon, dyrektor medyczny ds. doświadczeń użytkowników w Mayo Clinic Center for Digital Health. Bez względu na to, ilu pacjentów przyjmuje szpital lub przychodnia, pacjenci nie chcą być tylko liczbami. Chcą być znani z imienia i nazwiska. – Wyobraź sobie, że idziesz do restauracji, a kelner wita Cię z imienia i pyta, czy chcesz zjeść danie, które tak bardzo smakowało Ci w zeszłym tygodniu. Nagle wrażenie jest lepsze niż w 5-gwiazdkowej restauracji, gdzie być może jedzenie jest lepsze, ale jesteś anonimowy – dodaje Schumacher.

Pacjenci się różnią, ale nie wartości

Schumacher i Blackmon są odpowiedzialni w Mayo Clinic za poprawę doświadczeń użytkowników – pacjentów i pracowników służby zdrowia – usług opieki cyfrowej. Mayo, znana z doskonałej jakości opieki, od niedawna intensywnie rozwija „cyfrowe drzwi wejściowe”, aby świadczone usługi zdrowotne były łatwo dostępne, spersonalizowane i wolne od frustracji.

Bradley C. Leibovich, dyrektor medyczny w Center for Digital Health w Mayo Clinic, przyznaje, że projektowanie usług cyfrowych jest wyzwaniem: muszą one być zsynchronizowane z systemem opieki zdrowotnej i dostosowane do oczekiwań kohorty pacjentów. Stąd UX w cyfrowym zdrowiu zaczyna się przed zaprojektowaniem i wdrożeniem jakiejkolwiek aplikacji lub systemu informatycznego. Jest zakorzeniony w podstawowych wartościach i kulturze oraz bazuje na umiejętnościach cyfrowych.

„Koncentracja na potrzebach” wymaga uwzględnienia oczekiwań zarówno pacjentów, jak i pracowników służby zdrowia. Nawet jeśli są one różne, ludzi łączą bazowe wartości i oczekiwania.

– Pacjenci oczekują płynnie zorganizowanych wizyt online, badań i wizty kontrolnych – mówi Blackmon. Nie można tego zapewnić, gdy narzędzia używane przez lekarzy i pielęgniarki są nieprzyjazne, a ich obsługa zajmuje dużo czasu. Doświadczenia pracowników służby zdrowia i pacjentów zazębiają się między sobą.

Zliwiduj przerwy pomiędzy etapami opieki

Poprawa UX to nic innego jak uczynienie opieki zdrowotnej intuicyjną. – Na początku przeprowadziliśmy ocenę potrzeb i badania użytkowników. Musisz wiedzieć, czego chcą pracownicy i pacjenci. Następnie opracowaliśmy strategię dostosowaną do lokalnej kohorty pacjentów i aktualizowaliśmy ją na bieżąco – twierdzi Schumacher. Aby mieć wgląd do informacji zwrotnych trzeba zapewnić sobie dostęp do danych, a następnie skrupulatnie je analizować i wyciągać wnioski na ich podstawie.

Chociaż UX jest często kojarzona z narzędziami takimi jak ankiety satysfkacji pacjentów i pracowników, są one tylko wierzchołkiem góry lodowej. Strategia UX powinna być oparta na KPI (kluczowe czynniki efektywności), czyli być mierzalna. Oznacza to, że oprócz zadowolenia pacjentów, UX można również mierzyć poprzez analizę wyników finansowych. Mogą one sugerować, że systemy IT nie są wykorzystywane tak, jak powinny.

Zapytany o najważniejszy element UX w opiece cyfrowej, Schumacher odpowiada: „Dbałość o szczegóły, która kultywowana jest w całej organizacji.” Przykładanie uwagi do każdego aspektu opieki buduje spójne doświadczenie pacjenta i eliminuje „wyspy opieki” – oderwane od siebie fragmenty usług nigdy nie zsumują się na zadowolenie pacjenta, bez względu na to, jak są doskonałe. Opieka jest procesem, w którym każda chwila ma znaczenie.

Gdy masz odpowiednio połączone technologie, możesz ich używać jak zestawu narzędzi
do poprawy komfortu opieki

– Jako chirurg zrozumiałam, co oznacza UX. Tak jak narzędzia podczas operacji, w obsłudze pacjenta kompletuję różne technologie, aby stworzyć spersonalizowane doświadczenie dla każdej osoby – podkreśla Blackmon, dodając, że dopiero wtedy, gdy ma do dyspozycji niezawodne rozwiązania i wie, jak z nich korzystać, może projektować empatyczne ścieżki opieki w ramach płynnego ekosystemu opieki, gdzie elementy opieki świadczonej przez ludzi i cyfrowo wzajemnie się uzupełniają.

Kieruj się danymi, a nie technologią

Eksperci z Mayo zalecają również dokonanie szczegółowej oceny każdego systemu informatycznego, platformy i aplikacji jeszcze przed ich zakupem. Błąd na wczesnym etapie wdrażania technologii może kosztować sporo pieniądzy, stresu i czasu.

Ostrzegają również przed wdrażaniem technologii tylko dlatego, że są nowatorskie i atrakcyjne na pierwszy rzut oka. Według Blackmon, sama możliwość wdrożenia technologii nie oznacza, że trzeba ją wdrożyć. Każde nowe narzędzie ma swoje konsekwencje i trzeba się upewnić, że będzie ono korzystne w znaczeniu obniżenia kosztów i czasu pracy administracyjnej albo podwyższenia jakości opieki i wyników leczenia.

– Nadmiar technologii może być równie destrukcyjny, co jej niedobór. Stąd ważna jest świadomość wartości wyzwanych przez organizację. Są one jak kompas kierujący po decyzjach w szybko zmieniającym się ekosystemie nowych technologii – podsumowuje Blackmon.

Czytaj także: Jak Instytut Matki i Dziecka w Warszawie eksperymentuje z AI?

Do 3 sierpnia można składać wnioski w ramach projektu „E-KONSYLIUM – wdrożenie modelu zdalnych konsultacji kardiologicznych i onkologicznych z wykorzystaniem platformy telemedycznej” na Ośrodki Wiodące. Nabór dotyczy szpitali III stopnia, szpitali ogólnopolskich oraz Regionalnych Ośrodków Koordynujących w ramach sieci kardiologicznej.

W naborze wyłonionych zostanie 4 świadczeniodawców, którzy będą pełnić rolę Ośrodków Wiodących w obszarze opieki kardiologicznej w ramach projektu – informuje Ministerstwo Zdrowia. Ośrodki Wiodące będą tworzyć sieć kardiologiczną wraz ze Szpitalami Partnerskimi oraz Placówkami POZ, które zostaną wyłonione w odrębnych naborach.

Przypomnijmy, że na realizację projektu Ministerstwo Zdrowia otrzymało dofinansowanie ze środków UE w kwocie 20 342 902,80 zł. Ma on być realizowany do końca roku 2023.

Nabór będzie prowadzony do wyczerpania alokacji 4 podmiotów. Ministerstwo Zdrowia przewiduje możliwość wyboru placówek z całego kraju, przy uwzględnieniu kolejności zgłoszeń.

Jakie podmioty kwalifikują się do programu?

• świadczeniodawcy zakwalifikowanymi do poziomu szpitali III stopnia albo poziomu szpitali ogólnopolskich według systemu podstawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej wskazanego w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, z późn. zm.);
• ośrodki pełniące rolę Regionalnych Ośrodków Koordynujących w ramach sieci kardiologicznej, o których mowa w § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie programu pilotażowego opieki nad świadczeniobiorcą w ramach sieci kardiologicznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 83, z późn. zm.), które realizują świadczenia wysokospecjalistyczne w zakresie przeszczepiania/wspomagania serca (kod zakresu świadczenia 03.4656.033.02).

Jak złożyć wniosek?

Kwalifikujące się podmioty mogą złożyć wniosek za pośrednictwem Platformy Obsługi Projektów Inwestycyjnych (POPI). Pytania dotyczące naboru można kierować na: e-konsylium-kardio@mz.gov.pl.

Placówki, które zostaną zakwalifikowane do programu, otrzymają  grant w ramach, którego lekarze będą przeprowadzać zdalne konsultacje medyczne na Platformie telemedycznej. Okres realizacji Przedsięwzięcia potrwa do 3 miesięcy jednak nie dłużej niż do 31 października 2023 r. 

Co to jest e-konsylium?

Platforma ma ułatwić lekarzom pierwszego kontaktu szybką konsultację ze specjalistami oraz zwiększyć dostępności pacjentów do profesjonalnej pomocy kardiologicznej. E-Konsylium pozwoli lekarzom pracującym w różnych ośrodkach wspólnie postawić diagnozę. Będą oni m.in. mogli zobaczyć wyniki badań pacjenta i wystawić e-skierowanie, co ma zwiększyć dostępność wysokiej jakości świadczeń kardiologicznych bez względu na miejsce zamieszkania. Użytkownikami platformy ma być ponad 700 lekarzy, a z e-konsultacji skorzysta ponad 4 tys. pacjentów.

Czytaj także: Kiedy oprogramowanie jest wyrobem medycznym?

Zmiana systemu IT lub zakup nowej aplikacji to za mało – aby technologia zwiększyła jakość opieki, zredukowała koszty i czas czynności administracyjnych, digitalizacją trzeba zarządzać. Przedstawiamy dobre praktyki wdrażania innowacji w ochronie zdrowia.

Niezależnie od tego, czy to nowa funkcjonalność do tworzenia elektronicznej dokumentacji medycznej, system wspomagania decyzji klinicznych, czy zupełnie nowy zintegrowany system IT, za implementację odpowiada menedżer placówki medycznej i to od jego kompetencji zależy czy cyfryzacja stanie się czynnikiem wzrostu czy kulą u nogi.

Analiza potrzeb i ograniczeń

Co powinno być pierwszym, podstawowym krokiem w każdym projekcie IT? Zanim decyzja zostanie podjęta, kluczowe mogą okazać się dwa elementy:

• identyfikacja problemów do rozwiązania (wąskich gardeł) oraz
• analiza gotowości do zmian.

Jedna z zasad digitalizacji mówi, że jeżeli na stare, niewydajne procesy nałożymy system IT, otrzymamy w efekcie tak samo niewydajne procesy, które staną się dużo droższe. W efekcie – niewiele zyskamy. Cyfryzacja nie sprowadza się do zamiany papieru na komputer, ale do udoskonalenia procesów, przebudowy sposobu organizacji pracy lub zbierania danych z wykorzystaniem nowych narzędzi.

Dość klasycznym błędem na tym etapie jest analizowanie wąskich gardeł w organizacji, jaką jest szpital lub przychodnia, z perspektywy menedżera. Z góry, dostrzegając wprawdzie całość, ale nie widząc małych zatorów zakamuflowanych na najniższych szczeblach organizacyjnych i w najdrobniejszych procesach obsługi pacjenta. Jeszcze gorzej, gdy przyjęto z góry zasadę, że pracownicy i tak nie znają się na informatyzacji albo są negatywnie nastawieni, więc po co ich pytać.

A to właśnie w gabinecie lekarza, przy stoisku recepcji, na izbie przyjęć występują problemy, o których dyrekcja często nie wie. Pomóc mogą anonimowe ankiety a najlepiej scenki sytuacyjne do uzupełnienia przez pracowników. Pacjent rozmawiający z lekarzem, podczas gdy ten patrzy w komputer – uzupełnione przez personel dialogi czasami ujawniają głęboko ukryte problemy, jednocześnie demaskując, co naprawdę myślą pracownicy. Już samo zapytanie o zdanie lekarzy, pielęgniarek albo rejestratorki jest początkiem współpracy i budowania zaufania – kluczowego elementu wprowadzania każdej zmiany.

Skoro już wiemy, gdzie tkwi problem, trzeba jeszcze sprawdzić poziom gotowości do jego likwidacji. Analiza powinna uwzględniać ocenę punktową oraz określenie poziomów gotowości: gotowy, w trakcie przygotowania, niegotowy. Konsekwentnie, jeżeli w danym obszarze gotowość jest na niskim poziomie, przykładowo występują ograniczenia personalne lub inwestycyjne, trzeba albo podjąć starania, aby usunąć przeszkody, albo odłożyć proces na później. Inaczej rozbijemy się o ścianę oczywistych, zignorowanych na samym początku przeszkód.

Mapowanie procesów

Mapa procesów to graf pokazujący i strukturyzujący składowe elementy danego procesu np. rejestracji pacjenta. Jego przygotowanie pomaga w uświadomieniu sobie powiązań informacyjnych i zrozumieniu zależności organizacyjnych.

Drugim elementem jest dokładne rozrysowanie ścieżki pacjenta, z podziałem na etapy, wykonywane procedury, czynności administracyjne. Najlepiej w formie graficznej, co ułatwia znalezienie potencjalnych skrótów, możliwych modyfikacji, czy punktów, gdzie coś działa nie tak. Obydwie wizualizacje – mapa procesów i ścieżka pacjenta – trzeba następnie uzupełnić komentarzami tych, którzy na danym etapie mają kontakt z pacjentem. Można to zrobić w modelu myślenia projektowego (design thinking), starając się możliwie najwierniej odtworzyć każdy etap, odczucia pacjenta (stąd niezbędny udział pacjentów), perspektywę personelu.

Ten etap warto potraktować poważnie, inaczej nie dowiemy się niczego nowego. Należy też pamiętać o zaangażowaniu pacjentów w proces analizy – bez nich będzie ona ograniczona do bańki wewnętrznego punktu widzenia, a w efekcie – bezużyteczna.

Zarządzanie ryzykiem

Każda inwestycja w IT wiąże się z ryzykiem. Ale każde ryzyko można oszacować, aby przygotować plan B na wypadek, gdy coś pójdzie niezgodnie z planem. Zgodnie z metodologią zarządzania projektami, do tego celu wykorzystuje się tzw. macierze ryzyka. Po to, aby móc reagować zgodnie z planem zamiast na gorąco szukać rozwiązań, gdy coś pójdzie nie tak.

Macierz ryzyka składa się z ośmiu kolumn:

• rodzaj ryzyka (np. spowolniona obsługa pacjenta po wprowadzeniu nowego systemu),
• sposób minimalizacji prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka (dodatkowe szkolenia),
• sposób ograniczenia siły oddziaływania ryzyka (plan szkoleń z podziałem na kompetencje cyfrowe pracowników),
• scenariusz działania w przypadku wystąpienia ryzyka (uruchomienie dodatkowego stanowiska rejestracji),
• liczbowe określenie prawdopodobieństwa ryzyka (np. w skali od 1 do 5),
• liczbowe określenie siły oddziaływania ryzyka,
• liczbowe określenie priorytetu ryzyka (prawdopodobieństwo pomnożone przez siłę ryzyka),
• osoba odpowiedzialna za konkretne działania w sytuacji kryzysowej.

W generowaniu listy ryzyk pomaga ćwiczenie polegające na tworzeniu czarnych scenariuszy wdrożenia systemu IT. Pracownicy odpowiadają na pytania, co może wpłynąć na to, że projekt IT zakończy się fiaskiem, jednocześnie proponując działania mające zapobiec
porażce.

Motywowanie do zmian

Powodzenie projektów IT jest papierkiem lakmusowym kultury organizacyjnej – digitalizacja jak żaden inny projekt prowadzony wewnątrz organizacji ochrony zdrowia dotyczy praktycznie wszystkich pracowników i szczebli organizacyjnych, wymagając gry zespołowej, dobrej komunikacji pomiędzy szczeblem zarządzania a pracownikami.

Jeżeli zespół jest przekonany do wizji i planu przedstawionego przez lidera, wprowadzenie nowych narzędzi pracy będzie o wiele łatwiejsze. Jak w takim razie zbudować zaufanie? Nie ma dróg na skróty, bo każda organizacja jest inna. Można jednak sięgnąć do sprawdzonych metod zarządzania procesem zmiany, przykładowo opartym na 8 krokach Kottera.

Zaczynamy od uświadomienia załodze pilności zmian. Potrzeba powinna znajdować się wewnątrz organizacji (przykładowo, niska jakość obsługi pacjenta), a nie na zewnątrz (konieczność przejścia na elektroniczną dokumentację medyczną), aby z celem identyfikowali się pracownicy.

Trudno oczekiwać, że wszyscy entuzjastycznie podejdą do planów, stąd tak ważne jest stworzenie koalicji na rzecz zmiany z entuzjastów nowych technologii. W kolejnym kroku trzeba opracować wizję dającą poczucie kierunku działań, celów operacyjnych i planu działania. Ta jest następnie uszczegółowiona w strategii wdrażania projektu IT. Wizję i plan komunikujemy pracownikom na wszystkich szczeblach organizacyjnych, aby zmobilizować personel.

Pierwsze sukcesy i efekty trzeba zawsze celebrować, aby uświadomić, że dodatkowy wysiłek się opłaca. Kiedy początkowy entuzjazm opadnie, nie można zapominać o utrzymywaniu tempa zmiany oraz reagowaniu na pierwsze problemy wynikające ze zderzenia idealistycznych planów z rzeczywistością. I w końcu zmiana musi być tak długo utrwalana aż nie zastąpi starych procedur i sposobów pracy.

---

7 faktów, które menedżerowie ochrony zdrowia muszą wiedzieć o wprowadzaniu zmian.

1. W opiece zdrowotnej tolerancja dla zmian jest mała, ludzie z natury lubią to, co znają;
2. Aby odnieść sukces, dyrekcja i cały zespół muszą zrozumieć przyczyny zmian;
3. Badania pokazują, że w statystycznej organizacji 80% ludzi akceptuje zmiany, a 20% jest przeciwko; 10% z nich to sceptycy, których można przekonać, a pozostałe 10% to zagorzali przeciwnicy, którzy będą próbować zabić zmiany w zarodku. Zbadaj wsparcie personelu, aby pokazać, że przeciwnicy są w mniejszości;
4. Oponenci mają negatywny wpływ na resztę organizacji i obniżają morale innych. Mogą również stworzyć „podziemny ruch oporu” osłabiając siłę zwolenników. Rozmawiaj z nimi, usuwaj wątpliwości, ale też twardo komunikuj, że zmiana jest niezbędna dla organizacji i zostanie konsekwentnie przeprowadzona;
5. Zidentyfikuj agentów zmiany – osoby wspierające wdrażanie innowacji – i otaczaj się nimi;
6. Jack Welch w książce „Winning” wskazuje na pięć kluczowych czynników sukcesu niezbędnych do przekształcenia organizacji. Jego model 4-E i 1-P do budowania zwycięskich zespołów składa się z takich elementów jak: energy (pozytywna energia, działanie, entuzjazm); energizing (inspirowanie innych); edge (odwaga do podejmowania trudnych decyzji oraz ryzyka); execution (umiejętność doprowadzenia spraw do końca); passion (szczere, autentyczne podekscytowanie zmianą);
7. Kluczowe czynniki sukcesu to: ustalenie wizji i mapy drogowej strategii; komunikowanie zmian i etapów; szkolenia (w trybie ciągłym); świętowanie sukcesów; monitorowanie i mierzenie kluczowych wskaźników; wczesne angażowanie agentów zmian (lekarzy, pielęgniarki); przygotowanie do frustracji, która może pojawić po uruchomieniu nowego projektu IT; przygotowanie scenariuszy awaryjnych; monitorowanie postępów i bieżące usuwanie utrudnień.

---

Wspieranie innowatorów, przekonywanie bojkotujących

Każdy z nas ma swoje uprzedzenia i przekonania bazujące na doświadczeniach. Zanim projekt cyfryzacji zostanie przedstawiony zespołowi, każdy pracownik ma już swoją opinię i zalicza się do jednej z grup: zwolenników, przeciwników i tych z podejściem neutralnym.

Takie początkowe nastawienie (w psychologii nazywane efektem potwierdzenia lub błędem konfirmacji) bazuje na emocjach, mniej na argumentach. Stąd tak trudno je zmienić. Oczywiście warto zrobić zebranie pracowników, odpowiadając na pytania zespołu. Będą to jednak prawie wyłącznie pytania sceptyków i tym samym menedżer może zostać zasypany negatywnymi opiniami, podczas gdy te pozytywne nie będą wyartykułowane. I tak powstanie fałszywe wrażenie sceptycznego nastawienia całego zespołu.

Lepszym sposobem jest przeprowadzenie prostych warsztatów. Dzielimy zespół na dwie grupy. Pierwsza będzie reprezentowała argumenty przeciwników, druga – zwolenników. Skład zespołów musi być losowy. Podczas pracy w grupach zespoły spisują argumenty za i przeciw, przedstawiają je i następnie dyskutują między sobą. W ten sposób nie tylko poznamy obawy i nadzieje zespołu, ale i też zwiększamy prawdopodobieństwo, że przeciwnicy dadzą się przeciągnąć na stronę zwolenników.

Czy ta cała biurokracja jest potrzebna?

Każda organizacja potrzebuje strategii, która będzie latarnią prowadzonych zmian, również tych cyfrowych. Z kolei wprowadzanie innowacji jest projektem o sprecyzowanym zakresie czasowym, celach i budżecie. Najważniejszym elementem projektów jest określenie konkretnych i mierzalnych celów oraz kryteriów sukcesu (cel X zostanie osiągnięty, jeżeli wystąpi Y), inaczej określanych jako KPI (Key Performance Indicators). Celów może być wiele, warto wybrać te krytyczne, najważniejsze, które będą komunikowane zespołowi.

Na początek przyjmujemy też ramy bazowe – czego nie jesteśmy w stanie zmienić i jakie mamy ograniczenia nie do przeskoczenia. To może być przykładowo budżet albo czas. Tak samo warto na początek wpisać kluczowe ryzyka, aby mieć je stale na oku. Każdy projekt zawiera bardzo szczegółowo rozpisany budżet, z wydzieleniem budżetu czasowego z podziałem na kolejne lata i całkowitego kosztu wdrożenia, zawierającego przykładowo zakup kolejnych licencji i aktualizację systemu. Tzw. macierz odpowiedzialności jasno precyzuje, kto jest odpowiedzialny za realizację każdego zadania i jaką rolę odgrywa (kierownik projektu, odpowiedzialny za realizację zadania, konsultant, osoba informowana).

Każdy projekt dzieje się w konkretnym otoczeniu i musi być komunikowany do osób instytucji i osób powiązanych, przykładowo firmy IT dostarczającej system, zarządu, właścicieli itd. Projekt zawiera wspomnianą wcześniej macierz ryzyka i szczegółowy harmonogram działań, który obok budżetu jest najbardziej czasochłonnym elementem.

Cyfryzacja jest skomplikowaną zmianą realizowaną w organizacji ochrony zdrowia. Można zaryzykować, że w jej sukces w 80% zależy od umiejętności zarządzania zmianą, a w 20% od samej technologii, zakładając, że ta jest doskonała. Dlatego warto się do niej dobrze przygotować.

Czytaj także: Wymiana systemu IT. Poradnik dla placówek ochrony zdrowia

Na stworzenie e-asystenta głosowego lekarza i personelu medycznego, AGH oraz firma Proassist otrzymali grant w wysokości 9 mln zł z konkursu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju INFOSTRATEG realizowanego na zlecenie Ministerstwa Zdrowia. Rozwiązanie oparte na sztucznej inteligencji ma być gotowe najpóźniej za 3 lata.

Tworzenie dokumentacji medycznej bez pomocy rąk

Inteligentny asystent głosowy to system AI, który rozpoznaje naturalną mowę użytkownika i wykonuje zlecone czynności. Przykładowo, lekarz będzie mógł wydawać polecenie głosowe, aby wystawić e-skierowanie, e-receptę, e-zwolnienie lekarskie lub stworzyć plan leczenia. Celem systemu jest optymalizacja czasu pracy lekarzy oraz zmniejszenie pracy dokumentacyjnej medyków.

W pierwszym etapie wykonawcy przeanalizują próbki głosu lekarzy zebrane podczas wizyt i konsultacji z pacjentami. Posłużą one do trenowania asystenta głosowego.

– Naszym celem jest ułatwienie i usprawnienie pracy lekarza poprzez konwersję wypowiedzi lekarza na tekst, a następnie automatyczne wyodrębnienie pożądanych informacji i odpowiednie uzupełnienie formularzy elektronicznej dokumentacji medycznej – mówi dr hab. inż. Konrad Kowalczyk, prof. AGH z Instytutu Elektroniki na Wydziale Informatyki, Elektroniki i Telekomunikacji. 10-osobowy zespół prof. Konrada Kowalczyka od wielu lat specjalizuje się w przetwarzaniu i analizie mowy.

System oparty na AI zmniejszy obciążenia administracyjne

W drugim etapie, zespół przygotuje system umożliwiający zamianę mowy na tekst wraz z analizą semantyczną wypowiedzi. Na końcu powstanie generyczny system głosowy zawierający moduły automatycznego rozpoznawania mowy i przetwarzania języka naturalnego.

– Zależy nam na tym, aby lekarz porozumiewał się ze swoim komputerem w gabinecie lub telefonem w taki sposób jakby rozmawiał ze swoją asystentką medyczną. Przed nami ambitne zadanie – chcemy zrewolucjonizować polską służbę zdrowia – mówi Jacek Piaseczyński, CEO i kierownik projektu po stronie Proassist.

W projekt będą zaangażowani konsultanci medyczni oraz placówki medyczne, które będą nagrywać rozmowy z pacjentami. Wszystkie rozmowy przejdą proces m.in. anonimizacji, aby uniemożliwić identyfikację danych rozmówców. Krakowska firma technologiczna Proassist w partnerstwie z naukowcami z AGH na realizację zadania ma trzy lata. Łączna wartość projektu to 11 mln zł.

Czytaj także: Mayo Clinic testuje system, który pozwoli lekarzom zapytać o dane z EDM

Aplikacja mobilna Daylio to prosty mikro-pamiętnik w smartfonie do śledzenia nastroju, dzięki któremu dowiesz się, jakie czynniki wpływają na twój pozytywny lub negatywny stan emocjonalny. A to pierwszy krok do zmiany negatywnych wzorców.

Naukowe podstawy apki

Badania naukowe sugerują, że regularne prowadzenie pamiętnika i praktykowanie technik wdzięczności oraz autorefleksji wzmacnia samoświadomość i może podnosić poziom zadowolenia z życia. Daylio pozwoli ci to zrobić w banalnie prosty sposób. Ta wielokrotnie nagradzana aplikacja ułatwia śledzenie emocji oraz zapamiętywanie ważnych chwil.

Apka codziennie pyta, jak się czujesz – aby odpowiedzieć wystarczy kliknąć na ikonę obrazującą jeden z pięciu stanów, od fantastycznego do fatalnego. Do wybranego nastroju można przyporządkować wydarzenia, które na niego wpłynęły, np. sen, sposób spędzania wolnego czasu, interakcje społeczne. Apka pozwala też wpisywać krótkie notatki i dołączać zdjęcia.

Po co robić codzienne notatki? Aby wzmocnić samoświadomość, wprowadzić element samodoskonalenia do swojego życia lub po prostu zadbać o siebie. Stosując ją regularne, można złagodzić stany niepokoju i stresu oraz nauczyć się, jak radzić sobie z negatywnymi uczuciami.

Apkę wyróżnia piękna szata graficzna, a zarejestrowanie stanu emocjonalnego zajmuje kilka sekund. Wystarczy kliknąć na jedną z emotikonek, bez wpisywania tekstu. Aplikacja jest jedną z najpopularniejszych w obszarze zdrowia psychicznego i well-being – według statystyk producenta, używa jej ponad 10 mln osób na całym świecie.

Jak działa Daylio?

Wybierz swój nastrój i dodaj aktywności/zdarzenia, które mogły na niego wpłynąć (aktywności w ciągu dnia). Możesz także dodawać notatki i prowadzić pamiętnik w klasycznym stylu. Daylio zbiera wszystkie dane w kalendarzu i pozwala je analizować, aby zidentyfikować pozytywne i negatywne wzorce zachowań. Przejrzyste statystyki pomogą ci lepiej zrozumieć swoje nawyki.

Z pozoru to kilka sekund dziennie, ale kumulują się one w rytuał pielęgnacji stanu emocjonalnego. Do tego można tworzyć dzienne, tygodniowe i miesięczne cele oraz budować pożądane nawyki. Bardzo przydatna jest funkcja powiadomień, która o wybranej godzinie zapyta o nastrój.

Testowaliśmy Daylio przez miesiąc. Nasz wniosek: najbardziej zaskakujące jest podsumowanie zmian emocji po pierwszym miesiącu, które może zupełnie zmienić sposób postrzegania samego siebie. Zarejestrowanie nastroju za pomocą ikonek zajmuje faktycznie tylko kilka sekund, najlepiej jednak uzupełnić je o notatki, aby potem móc przypisać zmiany emocji do wzorców zachować.

Pobierz aplikację w sklepie App Store lub Google Play.

W lipcu weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów (Dz.U. 2023 poz. 1282), które znosi obowiązek składania przez placówki medyczne tygodniowych meldunków – druku MZ-55 – o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę – informuje Porozumienie Zielonogórskie.

Dane zawarte na formularzu trafiają już do NFZ w raportach świadczonych usług, a od niedawna także na platformę P1. Przygotowanie dodatkowego raportu było więc dublowaniem danych przekazywanych danych, do których Sanepid mógł uzyskać dostęp.

Jak podkreśla Tomasz Zieliński, wiceprezes Federacji Porozumienie Zielonogórskie, sprawozdania z liczby przyjętych pacjentów infekcyjnych lekarze musieli przygotowywać od dziesięcioleci, co było dodatkowym obciążeniem biurokratycznym. To na ich podstawie podstawie Sanepid opracowywał m.in. statystyki dotyczące liczby pacjentów infekcyjnych w tym z grypą w Polsce.

– Po co więc sprawozdawać je po raz trzeci? O to przecież chodzi w cyfryzacji – by likwidowała zbędną sprawozdawczość, a nie ją generowała – mówi lek. Tomasz Zieliński. Likwidacja druku MZ-55 była inicjatywą Porozumienia Zielonogórskiego.

– Cieszę się, że wreszcie zmniejszamy biurokrację w polskiej ochronie zdrowia. Dzięki rozwiązaniom e-zdrowia urzędy są w stanie pozyskiwać dane automatycznie bez konieczności indywidualnego sprawozdawania – napisał na Twitterze Tomasz Zieliński, który liczy na to, że kiedy lekarze zaczną wysyłać więcej danych na platformę P1, zlikwidowane będą kolejne sprawozdania.

Czytaj także: Rejestracja u lekarza już możliwa z mDowodem

Amerykańska Mayo Clinic – jeden z najlepszych szpitali na świecie – od maja eksperymentuje z generatywną sztuczną inteligencję. AI ma pomóc lekarzom w wyszukiwaniu informacji w Elektronicznej Dokumentacji Medycznej.

Gromadzimy tyle danych, że nie jesteśmy w stanie z nich korzystać

W procesie diagnozy i leczenia pacjentów, lekarze wykorzystują różne informacje: dokumentację medyczną, publikacje naukowe, wytyczne kliniczne. Wszystkie są równie ważne, aby podejmować decyzje zgodnie z aktualną wiedzą i rekomendacjami towarzystw naukowych.

Jednak największą przeszkodą praktykowania takiego modelu „medycyny opartej na faktach” jest rozproszenie źródeł informacji i brak czasu na ich analizę. Już samo przejrzenie danych zgromadzonych w EDM nowego pacjenta może zająć kilka minut. Jest szansa, że lekarze nie będą musieli tego robić ręcznie – wyręczy ich sztuczna inteligencja. A dokładnie opracowana przez Google wyszukiwarka danych (Enterprise Search) wbudowana w narzędzie pozwalające na tworzenie własnych aplikacji w oparciu o generatywną sztuczną inteligencję (Gen App Builder). Z jej pomocą będzie można ujednolicić dane znajdujące się w różnych dokumentach, bazach danych i intranecie.

Zapytaj EDM o dane zamiast skrolować

Zastosowanie AI w medycynie stało się możliwe odkąd w czerwcu Google ogłosił, że narzędzie wyszukiwania danych jest zgodne z Health Insurance Portability and Accountability Act (HIPAA), odpowiednikiem europejskiego RODO, regulującym kwestie bezpieczeństwa i prywatności danych medycznych.

 – Sztuczna inteligencja wpłynie na procesy świadczenia opieki zdrowotnej – mówi Cris Ross, Dyrektor ds. Informacji Medycznej (CMIO) w Mayo Clinic. Według Rossa, narzędzia AI pomogą „odblokować” źródła informacji, których nie można przeszukiwać w konwencjonalny sposób, bo są trudno dostępne lub ich interpretacja zajmuje zbyt dużo czasu.

Przykładem jest historia leczenia zawierająca różne formaty danych, od zdjęć medycznych, wyników badań laboratoryjnych do luźnych notatek. Generatywna AI umożliwia nie tylko syntezę tych danych, ale pozwala szybko uzyskać podsumowanie najważniejszych informacji na podstawie prostych zapytań. Docelowo, lekarz mógłby „zapytać EDM” o wskazanie szukanych informacji.

Generatywna AI idealna do analizy EDM

Narzędzia generatywnej sztucznej inteligencji Google Cloud mają pomóc organizacjom opieki zdrowotnej optymalizować produktywność pracowników, usprawniać procesy, automatyzując powtarzalne zadania. Naukowcy mają nadzieję, że AI pomoże poprawić wyniki leczenia, obsługę dokumentacji medycznej i walczyć z problemem wypalenia zawodowego pracowników ochrony zdrowia.

Klinika Mayo od maja br. sprawdza możliwości AI w wyszukiwaniu i selekcjonowaniu informacji potrzebnych lekarzom do podejmowania decyzji w szybki sposób, za pomocą głosu. Gen App Builder – narzędzie od Google – umożliwia samodzielne tworzenie systemów wyszukiwania danych wyposażonych w funkcje konwersacyjne i opartych na dużych modelach językowych.

Vish Anantraman, dyrektor ds. technologii w Mayo Clinic, zapowiedział, że w najbliższych miesiącach szpital będzie testować różne scenariusze wdrożenia AI. W pierwszej kolejności – do tworzenia dokumentacji klinicznej i rozliczeń z płatnikami.

Czytaj także: Czy lekarze muszą się już uczyć pisać prompty, aby rozmawiać z AI?

Już 75% Polaków wykorzystuje smartfon do tego, aby zadbać o swoje zdrowie. Najczęściej robią to monitorując aktywność fizyczną i parametry zdrowia – wynika z nowego raportu Deloitte „Pacjent XXI wieku. Szanse, wyzwania, możliwości”.

Kliknij tutaj, aby pobrać nowy numer czasopisma OSOZ z infografiką „Mobilny Pacjent”

O sztucznej inteligencji w medycynie i związanych z nią moralnych dylematach rozmawiamy z Ojcem Paolo Benanti – Franciszkaninem, zakonnikiem i profesorem teologii moralnej, bioetyki i neuroetyki na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie.

Co sprawia, że lekarz to ktoś wyjątkowy?

Od początku historii ludzkości medycynę rozumiemy jako dyscyplinę naukową. Był czas, kiedy ksiądz i lekarz to była ta sama osoba. Na stanowisko lekarza zawsze wybierano kogoś wyjątkowego w danej społeczności. Nie wystarczy, że lekarz jest człowiekiem. Przede wszystkim musi to być osoba, która jest zaangażowana w niesienie pomocy innym członkom wspólnoty w szczególnych momentach ich życia – wówczas gdy są chorzy, słabi, a czasem umierający.

Dzięki technologii i sztucznej inteligencji maszyny mogą zastąpić wiele czynności tradycyjnie wykonywanych przez człowieka. Pytanie, przed którym teraz stoimy, brzmi: Czy maszyny mogą wykonywać wszystkie zadania? W każdym społeczeństwie są szczególne zawody, które nie są przeznaczone dla każdego, wymagające ogromnego poświęcenia i oddania przez całe życie. To na przykład lekarze, sędziowie, policjanci. Wszyscy oni składają przysięgę, że zrobią wszystko, co w ich mocy, aby dobrze wykonywać powierzone im zadania.

Technologia jest coraz lepsza a sztuczna inteligencja potrafi już przykładowo ocenić ryzyko zgonu…

Zapytałbym, czy niektóre decyzje – i które – mogą być podejmowane przez AI? Na przykład, jeśli chcę pożyczyć pieniądze, idę do banku, rozmawiam z pracownikiem, który musi podjąć decyzję dotyczącą mojej wiarygodności kredytowej. Algorytm również może to zrobić i nie ma w tym nic złego.

Ale jeśli chodzi o pewne kluczowe kwestie, takie jak prawa podstawowe – a prawo do życia jest jednym z nich – zasługuję na decyzję człowieka, a nie algorytmu.

W złożonym środowisku medycznym tego rodzaju kalkulacje dotyczące przeżywalności determinują sposób leczenia i dalsze losy pacjenta. To nie jest prognoza dla samej prognozy. Taka decyzja wpływa na kolejne kroki, w tym na to, jakie leki lub wsparcie otrzyma pacjent, jak chory będzie traktowany i widziany przez lekarzy, osoby bliskie, rodzinę.

Pozwolę sobie na zmianę perspektywy: Wypadki spowodowane przez kierowców są czymś powszechnym. Gdyby jednak zapytać, czy maszyna może kogoś zabić z powodu błędu, sto procent ludzi odpowiedziałoby „nie”.

Jesteśmy świadomi tego, że jako ludzie mamy pewne ograniczenia, ale nie akceptujemy ograniczeń maszyn, które mogłyby doprowadzić do zabijania ludzi. Bo robot jest „czymś”, a nie „kimś”.

Wracając do relacji w medycynie. Czy jesteśmy gotowi zaakceptować tego rodzaju błędy? Co by się stało, gdyby maszyna przewidziała trzy miesiące życia, ale pacjent przeżyje dziesięć lat albo tylko jeden dzień. Czy jesteśmy w stanie zrozumieć taką pomyłkę, tak jak rozumiemy błędne prognozy lekarzy? Lekarz ma prawo do ludzkich słabości, a więc i popełniania błędów. Zdarza się bowiem, że pacjent, którego rokowania są bardzo złe, cieszy się jeszcze długim i szczęśliwym życiem. Są też sytuacje odwrotne. Mimo, że jesteśmy tego świadomi, że lekarz nie wie wszystkiego, relacja pacjent-lekarz powinna opierać się na relacji międzyludzkiej, jedynie wspomaganej przez maszyny.

Jak w takim razie budować systemy AI, aby były one „oparte na wartościach”, etyczne?

Musimy wziąć pod uwagę, że słowo „etyka” ma kilka znaczeń. Ktoś może mieć na myśli „etykę normatywną”, która mówi „nie rób tego czy tamtego”. Jeśli ktoś reprezentuje wąską interpretację etyki, prawdopodobnie trudno będzie znaleźć normę lub prawo, które byłoby w 100% akceptowalne na całym świecie. Ale etyka to coś znacznie więcej niż normy etyczne. To tak, jakby powiedzieć, że sprawiedliwość składa się tylko z przepisów prawa. Tak nie jest, bo sprawiedliwość to coś więcej niż przepisy.

Od Arystotelesa wiemy, że etyka jest cnotą. Jeśli zapytalibyśmy ludzi, czy wolą sprawiedliwy czy niesprawiedliwy system opieki zdrowotnej sterowany przez sztuczną inteligencję, wierzę, że wszyscy odpowiedzieliby „sprawiedliwy”. Z tej perspektywy, jeśli mamy szerokie rozumienie etyki w sensie cnót, możemy postrzegać ją jako strażnika, który nakreśla ścieżkę dla medycyny opartej na AI. A to rzuca inne światło na pytanie, które pan zadał. Z tej perspektywy nie musimy szukać powszechnie uznawanej normy czy prawa. Musimy znaleźć szereg wytycznych i granic, których maszyny nie mogą przekroczyć w procesie podejmowania decyzji w medycynie. Takie podejście jest o wiele łatwiejsze i bardziej akceptowalne jako wytyczne dla nowych rozwiązań.

Coraz szersze zastosowanie AI nazywa Ojciec „świtem nowej ery”. Co to oznacza?

Po pierwsze, musimy zdecydować, czy chcemy stworzyć nowy gatunek „machina-sapiens” czyli człowieko-maszyny i postawić go w darwinowskiej roli konkurencyjnej wobec homo-sapiens, człowieka. Jeśli stworzymy nowy gatunek, będziemy musieli z nim walczyć. I to jest negatywne w tym sensie, że mamy obsesyjno-kompulsywnego konkurenta – algorytm, który ma wąsko zdefiniowane cele, a do tego jest bardzo zdeterminowany, aby je osiągnąć.

Nowa, pozytywna era nadejdzie, jeśli będziemy tworzyć AI jako narzędzie rozszerzające ludzkie możliwości. W tym podejściu nie budujemy substytutu człowieka. Człowiek pozostanie w centrum, a wszystkie innowacje technologiczne będą uniwersalne i skalowalne, co zdemokratyzuje medycynę i poprawi jej jakość.

Podam przykład. Wyobraźmy sobie, że dysponujemy narzędziami sztucznej inteligencji, które pozwalają lekarzom na rozszerzenie ich umiejętności odczytywania i interpretowania obrazów medycznych. Najlepsi specjaliści w tym obszarze mogą pracować również bez pomocy algorytmów, podejmując celne decyzje oparte na wieloletnim doświadczeniu. Istnieje jednak wiele miejsc na świecie, zwłaszcza na obszarach wiejskich, gdzie jakość opieki medycznej jest niska, przede wszystkim z powodu braków infrastrukturalnych lub niedoboru pracowników służby zdrowia. Dzięki narzędziom opartym na AI możemy zdemokratyzować najlepsze praktyki analizy obrazów medycznych na całym świecie. Nawet lekarz rodzinny praktykujący z dala od dużych ośrodków akademickich może mieć możliwość podejmowania decyzji na maksymalnie precyzyjnym poziomie; takim, który wcześniej były dostępny tylko w wyspecjalizowanych klinikach zatrudniających najlepszych eksprtów. To naprawdę pozytywna zmian.

Inny przykład: jednym z największych wyzwań dla onkologa jest idealne dopasowanie metody leczenia do pacjenta, która uwzględniałaby ostatnio opublikowane badania naukowe. Jeśli weźmiemy pod uwagę, jak wiele opracowań naukowych pojawia się każdego roku, system AI mógłby wesprzeć lekarza w podejmowaniu decyzji i wyborze najlepszego możliwego scenariusza leczenia. Również w tym przypadku AI nie zastępuje lekarzy-ludzi, a jedynie rozszerza ich możliwości.

W obu przypadkach, o których wspomniałem, jest jeden podstawowy warunek: człowiek pozostaje w centrum. Jeśli zaprojektujemy system w charakterze konkurenta dla człowieka, prawdopodobnie w przyszłości będziemy mieli najgorszą możliwą medycynę.

Wiele mówi się dziś o tzw. opiece zdrowotnej skoncentrowanej na człowieku. Co oznacza dla Ojca oznacza pacjentocentryczność w dobie nowych technologii?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, powinniśmy sięgnąć do filozofii. Sokrates zwykł mawiać: „Poznaj samego siebie”. Miał przy tym na myśli to, że jako człowiek jesteś czymś więcej niż ciałem – masz także wewnętrzny świat uczuć, pragnień, lęków, doznań. Jeśli „poznaj siebie” staje się „poznaj swoje dane”, mamy kolejny rodzaj warstwy – warstwę zbudowaną z danych.

Opieka zdrowotna skoncentrowana na człowieku oznacza, że maszyna jest nie tylko optymalizatorem o określonej funkcji, ale musi być również zaprojektowana tak, aby rozumieć emocje i uczucia pacjenta, aby je szanować. Aby to zilustrować, możemy ponownie posłużyć się przykładem autonomicznych samochodów. Mamy prawo zakładać, że pewnego dnia nie będą one powodowały wypadków. Ale jeśli do takiego pojazdu wejdzie osoba wrażliwa, a samochód będzie jechał zbyt szybko, może ona poczuć się wręcz sterroryzowana przez maszynę. Czyli pojazd powinien dostosować się do człowieka, by nie być w sprzeczności z uczuciami pasażera. Albo odwrotnie – będą też bardziej odważni pasażerowie, dla których powolna, monotonna jazda będzie po prostu nudna. Wracając do służby zdrowia – technologia również musi być dostosowana do oczekiwań pacjentów. Dopiero wówczas stworzymy rozwiązania techniczne, które budzą szacunek.

Można to zobrazować jeszcze innym przykładem. Wyobraźmy sobie opartego na sztucznej inteligencji robota chirurgicznego do zaszywania ran po operacjach. Jeśli robot będzie to robił zbyt szybko, pacjent może się przestraszyć, myśląc: „Nie jestem kawałkiem tkaniny”. Jeśli jest zbyt wolny, niektórzy pacjenci mogliby poczuć, że jest zbyt niezdarny. Widzimy więc, że istotne jest postrzeganie człowieka jako czegoś więcej niż tylko ciała. Jesteśmy również istotami emocjonalnymi i technologia musi to uszanować.

Niektóre roboty lub wirtualni asystenci posiadają już tzw. „syntetyczną empatię”, dzięki której mogą wykrywać i reagować na emocje człowieka. Mówi się o jej zastosowaniu m.in. w awatarach lekarzy i pielęgniarek.

Z punktu widzenia kosztów, prawdopodobnie pewnego dnia użycie takich asystentów będzie tańsze. Ale możemy też rozwijać AI po to, aby pacjenci lepiej się poczuli będąc chorymi. I w tym przypadku jest to uzasadnione, bo wzmacnia relację lekarz-pacjent i chroni lekarza przed zbyt dużym obciążeniem emocjonalnym, być może nawet zapobiega wypaleniu zawodowemu.

Tego typu boty mogłyby również przypominać pacjentowi o konieczności zażycia leku, poprawiać stopień stosowania zaleceń lekarskich, informować lekarza o wykrytych nieprawidłowościach w parametrach zdrowia, a także rozpoznawać w głosie pacjenta oznaki stresu, aby pomóc personelowi medycznemu reagować w empatyczny sposób.

Jeśli systemy oparte na AI są wykorzystywane jako część ekosystemu lepszej opieki zdrowotnej, nie ma w tym nic złego. Ale jeśli rozwijamy wspomniane technologie, ponieważ traktujemy medycynę jak biznes i próbujemy optymalizować koszty, wówczas nie jest to w porządku.

W książce „Digital Age” stawia Ojciec pytania dotyczące „nowej formy człowieka w erze cyfrowej”. Kim są ludzie w epoce cyfrowej?

To jest wielkie pytanie. Tak zwany Test Turinga (red.: test badający sposób określania zdolności maszyny do posługiwania się językiem naturalnym i pośrednio mający dowodzić opanowania przez nią umiejętności myślenia w sposób podobny do ludzkiego) postawił pewną granicę.

Mówimy, że test jest zaliczony, jeśli nie potrafię odpowiedzieć na pytanie: „Kim Ty jesteś?”. To stawia po drugiej stronie odpowiednie pytanie: „Kim Ja jestem?”. Jeśli to, czy jestem biologiczną czy sztuczną inteligencją nie ma już znaczenia, co znaczy „być człowiekiem”? Pytanie o tożsamość pojawiło się po teście Turinga „za ścianą” – w tej metodologii nie ma już znaczenia, czy jesteś kimś, czy czymś.

Jeśli potrafię wykonać idealny duplikat monety o wartości jednego euro, to jej wartość wynosi jeden euro. Nikt nie jest w stanie dostrzec różnicy, liczy się tylko wartość, którą moneta reprezentuje. Ale jeśli mógłbym zrobić doskonałą kopię twojej osoby, to czy ta kopia jest dokładnie taka sama jak ty? Czy jest tobą?

Inny przykład – wyobraź sobie, że postawię przed tobą kaczkę i suszarkę do włosów. Są one mniej więcej podobne w kształcie. Jednak jeśli wyłączę suszarkę, mogę ją włączyć ponownie. Jeśli wyłączę kaczkę, nie mogę jej włączyć ponownie. Coś nie jest kimś. Bycie żywą istotną nie oznacza funkcjonować, ale istnieć.

W epoce cyfrowej pojawia się więc dodatkowe pytanie: Co to znaczy istnieć, a nie funkcjonować? Jak widzisz, jeśli spróbujemy zapomnieć o filozofii odpowiadając na wielkie pytania, to filozofia tak czy owak do nas wraca jak bumerang.

Czy w erze AI ludzie nie powinni dostosować się do nowych możliwości, jakie oferuje AI, definiując na nowo niektóre z ludzkich wartości?

To zawsze miało miejsce. Siedemdziesiąt tysięcy lat temu, ludzie częściej niż dziś przemieszczali się po świecie w poszukiwaniu lepszych warunków życia. I jako ludzie robiliśmy coś, co odróżniało nas i do dziś odróżnia od innych gatunków. Kiedy mamut przywędrował z Afryki na północ Europy, musiał długo czekać aż urośnie mu sierść, aby przetrwać w nowym, zimnym środowisku. Nie mógł przeskoczyć ograniczeń ewolucyjnych. Jednocześnie, 70 000 lat temu człowiek nie czekał aż obrośnie włosami, aby emigrować na północ Europy. Po prostu ubrał się w skórę mamuta.

Zawsze używaliśmy wynalazków, aby się przystosować do nowych warunków życia, zmienić siebie i rzeczywistość, w której żyliśmy. Odpowiedź na twoje pytanie brzmi: Dlaczego również nie dzisiaj? Do tego dodałbym jeszcze inny dylemat: Jak zagwarantować, że ta zmiana będzie korzystna, biorąc pod uwagę dzisiejsze, szybkie zmiany. Stara zasada ostrożności „Pomyśl dwa razy, zanim coś zrobisz” staje się szczególnie ważna i powinna być stosowana z wielką uwagą.

Technologia daje nam ogromną władzę. W pierwszych latach XX wieku próbowaliśmy się unicestwić za pomocą bardzo głupiej innowacji, czyli bomby atomowej. Ale ta władza nie jest kwestią inteligentnej technologii czy naszej inteligencji. Jeśli ta władza nie kieruje się zasadami etycznymi, może nas zniszczyć. Pułapką dzisiejszych czasów jest to, że pracujemy nad nowymi technologiami w takim tempie, że nie mamy czasu zastanowić się nad ich długoterminowym wpływem. I to może okazać się zgubne.

Zwolennicy transhumanizmu sugerują, że podczas gdy religie próbują dać nam odpowiedzi na wszystkie pytania, technologia pozwala odkrywać świat i wszechświat jak nigdy dotąd. Wiemy więcej, a dzięki technologii możemy się doskonalić, unowocześniać. Czy technologia jest więc nową religią?

Może nią być. Jeden z pierwszych filozofów, Heraklit, napisał: Bóg, który jest w Delfach, nie przemawia, nie krzyczy. On nadaje znaczenie rzeczom”. Analogicznie, Bóg, który jest w Google nie mówi, nie krzyczy. Nadaje sens danym. Wyrocznia delficka jest dziś nowym bogiem w moim telefonie komórkowym. Bogowie z panteonu – Bóg miłości, Bóg handlu i inni – zostali zastąpieni przez bogów w smartfonie: Tinder jako bóg miłości, Amazon jako bóg handlu i tak dalej. Są to nowe wyrocznie, którym poświęcam swoje dane w zamian za jakieś korzyści. Czy jest to zachowanie religijne? Myślę, że tak.

Każdy z nas w coś wierzy. Mogę zapytać: Czy wierzysz, że rzeczywistość, wszystko co nas otacza składa się z atomów? Nigdy nie widziałeś żadnego atomu, więc możesz tylko wierzyć, że atomy istnieją. A to znaczy – wierzysz w wiarygodne źródło, które powiedziało ci: „tak, atomy istnieją”. Jesteśmy istotami wierzącymi. Dzisiaj niewątpliwie rozwija się nowa wiara oparta na sile danych.

Czym to grozi?

Wiara oparta na danych bazuje na korelacjach. Możemy znowu sięgnąć do filozofii i zapytać: Czym jest prawda? Czym jest prawda w epoce pełnej korelacji? Jeśli istnieje korelacja pomiędzy parasolem a deszczem, to czy parasol wywołuje złą pogodę, czy wręcz przeciwnie? Jeśli zapytam Google, jaka jest najszybsza droga do konkretnego miejsca, do którego się chcę dostać, mapa Google po prostu koreluje, nie znając moich intencji, nie wiedząc dlaczego chcę pojechać w to miejsce. I to działa. W zamian za przyczynowość, dostaję korelację. Ale ten nowy model epistemologiczny nie jest jeszcze dobrze zbadany i możemy popełnić ogromne błędy. Zdarza się to również w nauce. Na przykład w przeszłości wierzono, że ciepło i iskry uwalniane podczas cięcia metalu nie są energią wyzwalaną w procesie cięcia, ale rodzajem ciepła i ognia uwięzionego w metalu. Taki sam błąd interpretacyjny możemy popełnić w przypadku korelacji, na których opieramy dzisiejszy punkt widzenia.

Czytaj także: Jak Instytut Matki i Dziecka w Warszawie eksperymentuje z AI