Sektor zdrowia w Polsce zatrudnia 720 tys. osób, z tego 159 tys. lekarzy. Czy dzięki dostępowi do danych i AI pielęgniarki zyskają nowe kompetencje, a opieka będzie lepiej skoordynowana? Zdecydowanie tak, ale EDM musi jeszcze dojrzeć – mówi Mariola Łodzińska, Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych w podcaście „Zdrowie w Rozmowie”.

Dobra EDM to prostsza EDM

Jeśli elektroniczna dokumentacja medyczna stałaby się powszechna, zniknęłyby niektóre absurdy biurokratyczne. Tak jednak nie jest, bo jej wdrażanie przeciąga się i na razie nie widać, aby szybko zostało sfinalizowane.

Drugim problemem jest to, że każdy podmiot gromadzi e-dokumentację medyczną na swój sposób, korzystając z systemów różnych firm. Brakuje standaryzacji sposobu wprowadzania danych jak zgód pacjentów oraz elementów, które ułatwiałyby pracę pielęgniarek.

– Jeżeli stworzymy plan opieki i mamy pacjenta z konkretną jednostką chorobową, wówczas EDM powinna nam podpowiadać, jakie objawy mogą wystąpić i czy pacjent je ma, czy nie. Na tej podstawie powinien się tworzyć plan terapeutyczny. To zdecydowanie ułatwiłoby nam pracę – mówi Prezes Łodzińska.

Według Prezes NIPiP, ogromną pomocą będzie transkrypcja rozmów pielęgniarki z pacjentem na zapisy w EDM. Tak, aby pielęgniarka mogła dyktować dane do EDM. Jednak jak zauważa Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali, takie systemy powstają w krajach anglojęzycznych, ale w Polsce napotykają na dwie bariery: niuanse języka polskiego oraz stosowanie przez personel medyczny potocznych – nie zawsze zgodnych z literaturą medyczną – sformułowań. Mimo to, prace nad rozwiązaniami „speech-to-text” trwają m.in na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym.

Pielęgniarki otwarte na digitalizację, ale część jest wykluczona cyfrowo

Jeszcze nie wiadomo, czy obecnie tworzone standardy kształcenia przeddyplomowego będą obejmowały nowe elementy dotyczące digitalizacji, ale na pewno brakuje ich w kształceniu podyplomowym.

Nowe pokolenie pielęgniarek płynnie porusza się po e-zdrowiu. Z kolei starszym koleżankom obsługa oprogramowania przychodzi trudniej – średnia wieku pielęgniarek wynosi obecnie 54,7 lat. Wrażliwymi obszarami jest zwłaszcza medycyna szkolna i domy pomocy społecznej, gdzie z reguły pracują osoby starsze, a dokumentacja jest w większości papierowa i dopiero teraz przechodzi elektronizację (poza raportowaniem danych do NFZ).

AI korzystne dla pielęgniarek

Prezes Łodzińska przyznała, że jest fanką rozwiązań AI. Za przykład podała polski system AI służący do edukacji studentów, który symuluje rozmowę z osobą chorą na demencję. Na końcu AI podsumowuje poprawność konwersacji i zrozumienie przez cyfrowego pacjenta całej rozmowy.

Takie innowacje niosą zupełnie nowe możliwości dla edukacji i medycyny. Pielęgniarka wyposażona w rozwiązania AI będzie mogła przejąć część obowiązków lekarzy, co jest naturalnym trendem – w związku z takimi wyzwaniami jak starzejące się społeczeństwo, kompetencje pracowników ochrony zdrowia będą się ze sobą coraz bardziej przenikały.

– Ze wsparciem AI, pielęgniarka albo położna mogłaby zyskać nową wiedzę i zrobić o wiele więcej w podstawowej opiece zdrowotnej w ramach porady pielęgniarskiej. W ten sposób moglibyśmy skrócić kolejki w POZ i zwiększyć dostępność do świadczeń – Prezes NIPiP zwróciła uwagę, że jednym z jej osobistych celów jest zwiększenie wykorzystania nowych technologii w pracy pielęgniarek i położnych, aby odciążyć ich od papierologii i aby mogły poświęcić więcej czasu pacjentom.

Czytaj także: Idealny system IT? „Chciałabym dyktować EDM”. Wywiad z dr hab. Magdą Wiśniewską

Po tym jak Parlament Europejski przegłosował Europejską Przestrzeń Danych Zdrowotnych (EHDS), kraje członkowskie UE zaczynają zastanawiać się, jak go wdrożyć. Podczas konferencji HIMSS Europe 2024 (Rzym, 29-31 maja 2024), przedstawiciele ministerstw zdrowia, biznesu, instytucji naukowych i organizacji pacjentów wskazali na kilka krytycznych kroków.

Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych

EHDS wprowadza nowe zasady pierwotnego i wtórnego wykorzystania danych medycznych. Po pierwsze, dane pacjentów mają być łatwiej dostępne w całej UE, dzięki czemu lekarze za granicą będą mieli dostęp do skróconej e-kartoteki chorego (Patient Summary). Po drugie, anonimowe dane będą łatwiej dostępne do np. celów naukowych, w badaniach nad nowymi lekami i innowacjami oraz w procesie planowania polityki zdrowotnej.

Jak podkreślają entuzjaści EHDS, to projekt, na którym skorzystają wszyscy: pacjenci (bo lekarze będą podejmować decyzje medyczne na podstawie pełnego obrazu zdrowia, niezależnie od miejsca leczenia), lekarze (w procesie diagnozy i leczenia będą mieli dostęp do krytycznych danych, co zwiększy bezpieczeństwo leczenia) oraz system zdrowia (w końcu powstaną repozytoria danych do prac nad nowymi innowacjami cyfrowymi albo lekami).

Przyjęte przez Parlament Europejskie nowe prawo daje solidną bazę dla nowej infrastruktury wymiany i przetwarzania danych medycznych. Regulatorzy mają też nadzieję, że dzięki EHDS, Europa nie będzie już uzależniona od pozyskiwania danych z innych regionów świata, co zapewni tzw. suwerenność cyfrową. Przepisy dot. EHDS wchodzą w życie za dwa lata, a czas potrzebny na ich pełną implementację szacuje się na 4-10 lata.

Aby wprowadzić EHDS, trzeba będzie rozwiązać całą listę problemów

Podczas HIMSS Europe 2024, swoimi obawami dotyczącymi implementacji podzielili się przedstawiciele ministerstw zdrowia z Holandii, Francji i Włoch. Według nich, EHDS to wyzwanie nie tylko techniczne, ale przede wszystkim strukturalno-organizacyjne. Wśród największych problemów, z którymi będą musiały sobie poradzić kraje członkowskie, są m.in.:

• Fragmentyzacja danych w ochronie zdrowia wynikająca ze niejednorodnego systemu zdrowia. Przykładowo, do centralnych platform e-zdrowia nie trafiają dane z sektora prywatnego, a w niektórych państwach panuje silna regionalizacja systemów zdrowia;
  
• Niska jakość danych będąca efektem braku standardów i wytycznych (interoperacyjność);
  
• Silosowość danych i niska gotowość do dzielenia się danych w środowisku medycznym;
  
• Duże zróżnicowanie regionalne pod względem rozwoju infrastruktury wymiany danych;
  
• Zmiana utrwalonego przez lata przekonania pacjentów, że ich dane są udostępniane tylko wtedy, gdy wyrażą na to za każdym razem zgodę;
  
• Brak centralnych wytycznych dotyczących implementacji EHDS;
  
• Niejednorodna i skomplikowana legislacja w ochronie zdrowia;
  
• Spore niedociągnięcia w zabezpieczeniu danych medycznych w ochronie zdrowia.

Jak wdrożyć EHDS? Eksperci wskazują kilka priorytetów

Podczas konferencji HIMSS Europe 2024 często padały ogólne rekomendacje dotyczące implementacji EHDS, jak budowanie gotowości strategicznej, inwestycje w infrastrukturę wymiany danych, wzmacnianie zaufania społecznego do projektu i przetwarzania danych, zmiana kultury pracy w ochronie zdrowia. Najważniejsze na dzień dzisiejszy jest rozpoczęcie prac nad EHDS na poziomie krajowym, ponieważ realizacja jej założeń to wyzwanie na lata

Nad wypracowaniem wytycznych dotyczących EHDS pracuje obecnie eHealth Network – europejska sieć współpracy w zakresie cyfryzacji ochrony zdrowia. Hela Ghariani z francuskiego Ministerstwa Zdrowia, zaangażowanego w eHealth Network, podkreśla, że wprowadzenie w życie EHDS wymaga pięciu elementów:

• Zbadania wpływu EHDS na poziomie prawnym, finansowym i organizacyjnym;
• Przygotowania krajowego planu inwestycyjnego (z wykorzystaniem środków UE);
• Budowania zaufania wśród obywateli;
• Przekonywania organizacji ochrony zdrowia do celowości dzielania się danymi;
• Zaangażowania w inicjatywy europejskie, w ramach których realizowane są już projekty będące częścią EHDS, np. MyHealth@EU czy TEHDAS.

Jednocześnie pojawiają się obawy, że ambitny projekt może rozbić się o niuanse. Przykładowo, niektóre kraje mogą wprowadzić bardziej restrykcyjne regulacje dotyczące przetwarzania szczególnie wrażliwych danych, jak dane genetyczne. Oprócz tego, mimo iż anonimowe dane pacjentów będą mogły być domyślnie wykorzystywane do celów wtórnych na zasadzie „opt-out”, pacjenci mogą mają prawo zastrzec swoje dane. Jeśli nie uda się zbudować zaufania wokół EHDS, mogą mnożyć się kampanie przeciwników. W efekcie liczba osób wnoszących sprzeciw dotyczący przetwarzania danych może być duża i w ten sposób projekt poniesie porażkę.

Sporą kontrolę nad sposobem przetwarzania danych EHDS pozostawia w gestii krajów członkowskich – jeśli każdy z nich zacznie wprowadzać swoje zasady, sukces EHDS będzie pod znakiem zapytania.

Czytaj także: Dane medyczne w Polsce. „Jesteśmy opóźnieni o pół roku”

W majowym numerze OSOZ Polska (5/2024) sprawdzone metody na no-shows oraz raport o cyfrowych wyrobach medycznych.

• Annabel Seebohm (COCIR) analizuje innowacyjność technologii medycznych w Europie
• Mariola Łodzińska (NIPiP) odpowiada na pytania o AI w pielęgniarstwie
• Santiago de Matos Lima tłumaczy, jak wprowadzić gamifikację do szpitala
• Katarzyna Kolasa przekonuje, że bez AI system zdrowia czeka bankructwo

Kliknij tutaj, aby pobrać bezpłatnie majowe e-wydanie OSOZ (wersja PDF, 8,8 MB)

Spis treści:

• Med-Gemini AI. Co potrafi nowy model AI od Google?
• Briefing e-zdrowia. EHDS. Nowa baza BLOZ
• Pierwszy cyfrowy biomarker. Przełomowa decyzja amerykańskiej FDA
• Jak mierzyć satysfakcję pacjentów? Jak zaprojektować badanie opinii
• Bez AI, system zdrowia nie przetwa. Felieton Katarzyny Kolasa (NIL-IN)
• Aplikacja miesiąca. Pielęgnuj dobre emocje i zapanuj nad tymi złymi
• Innowacje. Aplikacja do diagnozy infekcji ucha. AI do analizy EDM i predykcji arytmii serca
• Infografika. E-zdrowie w Polsce na tle Europy (WHO)
• Raport specjalny. Rynek cyfrowych wyrobów medycznych w Polsce
• Gamifikacja w szpitalu. Wdrożenie w Szpitalu Włoskim
• Przemysł technologii medycznych w kryzysie. Czy Europa wygra z Chinami i USA?
• Bezpieczeństwo danych. Podstępny phishing. Jak go rozpoznać?
• No-shows. Sprawdzone metody na walkę z nieodwoływanymi wizytami
• Ze świata. Czy nowa szczepionka mRNA pomoże w leczeniu czerniaka?
• AI w medycynie. Lekarze przekonują się do generatywnej AI
• Rozmowa z Prezes NIPiP. EDM powinna być proaktywna
• Raport OECD. Rezygnacja z AI szkodliwsza niż potencjalne zagrożenia AI
• Rozwiązania IT. Uwierzytelnianie dwuskładnikowe w aplikacjach KAMSOFT

Wszystkie wydania archiwalne dostępne są na zakładce POBIERZ

Digitalizacja placówek leczniczych prowadzi często do konfliktów między działem IT a zarządzającymi. Celem informatyków jest stabilne działanie systemu, a menedżera – rozwój i poprawa efektywności. Czy te rozbieżne cele można pogodzić?

Idealna wizja e-zdrowia kontra twarde realia informatyki

Ten scenariusz przerabiała prawie każda placówka medyczna. Menedżer planuje rozbudować oprogramowanie IT albo je wymienić na nowe. Celem jest zwiększenie efektywności procesów, płynna obsługa pacjentów, automatyzacja zadań administracyjnych, poprawa jakości zarządzania i świadczeń medycznych. Ambicje na szczeblu menedżerskim od razu trafiają na opór ze strony pracowników, którzy będą musieli znowu uczyć się obsługi nowego systemu. A to oznacza dodatkowe obowiązki.

O ile pracowników jeszcze można przekonać, to plany rozbijają się ostatecznie o sceptyczne nastawianie działu IT. Argumenty informatyków też są mocne: dopiero co udało się ustabilizować działanie naszego oprogramowania, więc lepiej nie ruszać skomplikowanej infrastruktury IT, skoro działa stabilnie. Nie ma się co dziwić, bo większość wyzwań technicznych właśnie spada na pracowników działu IT, podczas gdy menedżer oczekuje realizacji swoich planów. Ostatecznie udaje się przekonać zarząd, że lepiej nie ruszać systemu i placówka kontynuuje swój bezpieczny kurs informatyzacji, ewentualnie wprowadzając niewielkie, kompromisowe zmiany.

Albo ile razy ambitne plany e-zdrowia trzeba było odkładać, bo działy IT w polskich placówkach medycznych cierpią na niedobór pracowników? Tych wysysa rynek prywatny oferując dużo lepsze stawki, których nie są w stanie zaproponować publiczne placówki. W efekcie każdy większy projekt cyfryzacji jest hamowany, wykraczając poza możliwości kadrowe. Czy z takiej patowej sytuacji jest wyjście?

Współpraca „IT-personel-zarząd”. Potrzebny ekspert od e-zdrowia

Z badania „Causes of conflict between clinical and administrative staff in hospitals” wynika, że konflikty pomiędzy pracownikami administracyjnymi i klinicznymi mają najczęściej podłoże w trzech czynnikach: nieprawidłowym zarządzaniu, nieefektywnym systemie komunikacji wewnętrznej i wynikającym z tego błędach postrzegania. To samo odnosi się do konfliktów na linii „kierownictwo-dział IT”.

Wiele placówek medycznych kontynuuje model, który sprawdzał się jeszcze, gdy informatyzacja ograniczała się do rozliczeń z NFZ. Problem w tym, że proste systemy sprzed 10 lat nie mają nic wspólnego z digitalizacją, która dzisiaj jest strategicznym elementem rozwoju. Jeżeli placówka nie dokonała wewnętrznych zmian organizacyjnych, konflikt będzie nieunikniony.

Jedną z nich jest ustanowienie roli dyrektora ds. cyfrowych (Chief Digital Officer), dyrektora ds. transformacji cyfrowej (Chief Digital Transformation Officer), informatyka naczelnego albo pełnomocnika dyrekcji ds. informatyzacji. Nazwa jest drugoplanowa, nie ma też jednego idealnego rozwiązania. Wszystko zależy od wielkości placówki i modelu zarządzania.

Osoba na takim stanowisku – lub stanowisku łączącym kompetencje zarządcze i IT – dyryguje cyfryzacją, godząc ze sobą interesy zarządu, pracowników, informatyków, dostawców technologii IT i pacjentów. Zadaniem jest takie kierowanie długofalowym rozwojem cyfrowym, aby wspierać model i cele (biznesowe, jakościowe, kosztowe) podmiotu. Idealnie, aby na tym stanowisku była osoba ciesząca się zaufaniem, a jeszcze lepiej – lekarz albo pielęgniarka posiadający kompetencje techniczne i umiejętności komunikacyjne. Osoba, która rozumie, że wdrażanie e-zdrowia to nie pojedyncze systemy i aplikacje, ale ciągły proces; ktoś, kto jest w stanie dokładnie ocenić zasadność wdrożenia innowacji i jej wpływ na placówkę medyczną.

Strateg od cyfryzacji

Powracając do wcześniejszego scenariusza konfliktu. Menedżer, zamiast zrzucać zadanie nowego wdrożenia systemu na dział IT, deleguje tego typu zadania do pełnomocnika ds. informatyzacji. Ten jest odpowiedzialny za stworzenie strategii i komunikowanie jej do pracowników. Taki plan powinien być mapą drogową z podziałem na poziomy dojrzałości cyfrowej, które placówka chce osiągnąć w najbliższych latach. Tutaj nie ma wiele miejsca na spontaniczne wdrożenia, choć i takie się będą zdarzać, gdy NFZ lub MZ narzucają nowe, niespodziewanie obowiązki. Plan jest regularnie rozwijany z działem IT i komunikowany pracownikom, aby zmiana nie była zaskakująca, ale ciągła.

Z naszych wywiadów wynika, że osoby w roli liderów cyfryzacji mają trzy priorytetowe zadania: rozwój strategii, planowanie i zarządzania projektami IT oraz komunikacja. Komunikacja będzie czasami najważniejsza – zadaniem jest tworzenie/wzmacnianie kultury innowacyjności, eksperymentowania, otwartości, respektując dotychczasowe obowiązki pracowników. Delegowanie strategii poza dział IT nie oznacza jednak zredukowania jego roli do zadań technicznych, ale optymalne wykorzystanie kompetencji informatyków. Osoba na stanowisku dyrektora ds. cyfrowych przejmuje zadania strategiczne, ale dba o to, aby projekty IT były dobrze zaplanowane i nie obciążały działu informatyki.

Czytaj także: Jak zgodnie z prawem wdrażać rozwiązania oparte na AI

5-7 czerwca 2024 roku odbędzie się nowa edycja konferencji o innowacjach cyfrowych dla ochrony zdrowia. Wydarzenie oganizowane przez KAMSOFT S.A. przyciąga każdorazowo ponad 2000 pracowników ochony zdrowia i farmacji.

Podczas VI edycji Nawigatora e-Zdrowia omówione zostaną aktualne zagadnienia e-zdrowia, w tym zmiany legislacyjne, nowe możliwości systemów IT oraz trendy digitalizacji. Trzydniowe wydarzenie on-line skierowane jest do przedstawicieli środowisk medycznych i farmaceutycznych oraz wszystkich pracowników ochrony zdrowia, którzy chcą wykorzystać nowe możliwości rozwiązań e-zdrowia w swojej pracy, przygotować się na nadchodzące zmiany oraz podnieść kompetencje cyfrowe.

Nawigator e-Zdrowia. Program

Konferencja składa się z wykładów ekspertów KAMSOFT oraz praktycznych warsztatów z możliwością zadawania pytań na żywo. Pierwszy dzień dedykowany jest Farmacji, a drugi – Medycynie.

W programie Nawigator e-Zdrowia Farmacja (5 czerwca):

• Jak chronić dane w systemie aptecznym
• Wyniki testów pharmind XF do komunikacji z Krajowym Systemem e-Faktur (KSeF)
• Jak korzystać z Asystenta KtoMaLek w obsłudze rezerwacji
• Studium Przeglądu Lekowego
• Zasady dokumentowania i rozliczania refundowanych usług medycznych w aptekach
• Regulacje i trendy na rynku farmaceutycznym
• Nowości w systemie KS-AOW

W programie Nawigator e-Zdrowia Medycyna (6 czerwca):

• Jak zabezpieczyć dane zgromadzone w systemie medycznym
• Jak zarządzać terminarzami w placówkach medycznych
• Co nowego planuje Centrum e-Zdrowia w obszarze Centralnej e-Rejestracji
• Recepty roczne i nowy schemat dawkowania
• Nowości w polskim e-zdrowiu
• Nowości w systemach KS-SOMED, KS-PPS, SERUM oraz administracyjnych

Warsztaty z obsługi systemów IT dla farmacji i medycyny odbędą się 7 czerwca.

Jak się zarejestrować?

Udział w konferencji jest bezpłatny. Pełny progam Konferencji Nawigator e-Zdrowia oraz formularz zgłoszenia dostępne są na stronie www.osoz.pl/nawigator.

Google opracował nowy model AI – Health Acoustic Representations (HeAR). Po tym, jak został przeszkolony na milionach nagrań audio kaszlu z bazy danych YouTube, nauczył się rozpoznawać stojącą za nim chorobę dróg oddechowych.

Dźwięki kaszlu jako nowy biomarker choroby

Naukowcy Google od dawna eksperymentują z rozwiązaniami dla ochrony zdrowia opartymi na sztucznej inteligencji. Przykłady można mnożyć. Medyczny model generatywnej AI Med-PaLM 2 jest obecnie testowany w usłudze chmurowej dla placówek medycznych. Inżynierowie giganta technologicznego nauczyli go diagnozować choroby na podstawie 100 000 rozmów lekarzy z pacjentami.

Teraz pracują nad rozwiązaniem, które będzie w stanie wykrywać stan zdrowia na podstawie dźwięku kaszlu i oddychania. Ten biomarker był dotąd stosowany podczas osłuchiwania stetoskopem. Mimo iż lekarz jest w stanie szybko rozpoznać infekcję i zalegającą wydzielinę w płucach już po pierwszych dźwiękach, to ludzkie ucho nie ma odpowiedniej czułości, aby rozpoznać niewielkie zmiany w dźwiękach mogące świadczyć o rozwoju choroby. Innym problemem jest to, że wielu pacjentów z kaszlem w ogóle się nie zgłasza do lekarza, bagatelizując problem.

Jak działa model AI HeAR?

System sztucznej inteligencji Reprezentacje Akustyczne Zdrowia (Health Acoustic Representations, HeAR) został przeszkolony na milionach nagrań audio kaszlu pozyskanych z bazy danych YouTube. Wyniki badania opublikowano w prestiżowym czasopiśmie naukowym Nature (Google AI could soon use a person’s cough to diagnose disease). Naukowcy mają nadzieję, że w przyszłości może zostać wykorzystany przez lekarzy do diagnozowania chorób lub oceny zdrowia płuc pacjenta. Pomysł zrodził się podczas pandemii COVID-19. Przeprowadzone badania sugerowały, że możliwe jest wykrycie infekcji koronawirusem analizując dźwięki kaszlu.

Aby opracować nowy model AI, zespół badaczy Google przekonwertował ponad 300 milionów klipów dźwiękowych kaszlu, śmiechu i innych ludzkich odgłosów na spektrogramy (wizualna reprezentacja częstotliwości audio). Filtrując określone segmenty spektrogramów, naukowcy byli w stanie wyszkolić HeAR do przewidywania brakujących części spektrogramu. Warto wspomnieć, że Google jest od 2006 roku właścicielem YouTube, co daje mu dostęp do ogromnych baz danych.

Naukowcy twierdzą, że mechanizm działa podobnie jak duży model językowy, na którym opiera się ChatGPT, przeszkolony do przewidywania następnego słowa w zdaniu. HeAR może na przykład wykrywać gruźlicę na podstawie krótkiej próbki odgłosu kaszlu. System mógłby być szczególnie przydatny w szybkiej selekcji osób z chorobami górnych i dolnych dróg oddechowych oraz do diagnozowania na obszarach, gdzie nie ma dostępu do urządzeń medycznych albo infrastruktury ochrony zdrowia.

Badania znajdują się dopiero w pierwszej fazie i nie przeszły jeszcze etapu walidacji klinicznej. Stąd nie wiadomo, czy i kiedy HeAR zostanie udostępniony jako urządzenie medyczne.

Google wchodzi z AI do ochrony zdrowia

Podczas corocznego wydarzenia Google Health „Check Up” zorganizowanego w marcu, firma ogłosiła kilka nowości sztucznej inteligencji dla opieki zdrowotnej. Jak podkreśla gigant nowych technologii, mają one na celu zwiększenie dostępności do usług zdrowotnych na całym świecie.

Przykładem jest Google Lens używany w ponad 150 krajach. Aplikacja mobilna pozwala ocenić zmiany skórne na podstawie zdjęcia smartfonem. Kolejną innowacją jest narzędzie do tłumaczeń oparte na AI, które ma ułatwić dostęp do treści medycznych na YouTube. Z kolei inteligentna opaska fitness Fitbit korzysta już z generatywnej AI, aby zapewnić „spersonalizowane informacje zdrowotne w oparciu o unikalne potrzeby i preferencje użytkownika”.

Czytaj także: Dlaczego ChatGPT nie zdał polskiego egzaminu z interny?

Światowy lider w produkcji procesorów NVIDIA przedstawił nowe rozwiązania, dzięki którym wdrażanie generatywnej sztucznej inteligencji w placówkach zdrowia ma stać się dużo prostsze. Do tego obiecuje przyspieszenie badań nad nowymi lekami oraz rozwój robotów i botów dla pacjentów.

Mikrousługi AI oparte na chmurze

Ostatni przełom w rozwoju generatywnej AI zawdzięczamy NVIDIA. To procesory tej firmy napędzają m.in. ChatGPT, autonomiczne samochody, roboty nowej generacji i wiele innych innowacji. Wraz z postępami sztucznej inteligencji, popyt na chipy NVIDIA wzósł tak bardzo, że firma nie nadąża z produkcją. Boom AI napędza ceny akcji firmy, które w ostatnich 12 miesiącach wzrosły o 150%.

Mało kto wie, że NVIDIA oferuje także usługi dla ochrony zdrowia. Przykładowo, NVIDIA NIM™ AI pozwala wykorzystać najnowsze osiągnięcia w dziedzinie generatywnej AI na dowolnej platformie chmurowej. Z rozwiązań NVIDIA korzystają też firmy farmaceutyczne. Dzięki generatywnej usłudze chmurowej AI BioNeMo, mogą one analizować miliardy związków chemicznych w poszukiwaniu nowych leków. Niektóre z rozwiązań są dedykowane wprost placówkom medycznym i mają pomóc m.in. w analizie danych pacjentów w elektronicznej dokumentacji medycznej albo przetwarzaniu rozmów z pacjentem na ustrukturyzowane notatki kliniczne.

Analityka AI w każdej placówce medycznej

Rewolucję AI w ochronie zdrowia ma przyspieszyć procesor graficzny Blackwell B200, zapowiadany jako „najpotężniejszy na świecie układ dla sztucznej inteligencji”. Mocne procesory są kluczowe dla przetwarzania ogromnych zbiorów danych medycznych tysięcy pacjentów w czasie rzeczywistym, aby wspomagać podejmowanie decyzji klinicznych. Są też stosowane w nowej generacji obrazowaniu medycznym. W tym obszarze NVIDA zainicjowała współpracę z GE Healthcare.

Upowszechnienie AI w medycynie jest jednym z celów Jensena Huanga, dyrektora NVIDIA, który często wspomina o demokratyzacji dostępu do zaawansowanej analityki AI przez placówki medyczne, aby napędzić rozwój innowacji w opiece nad pacjentem, precyzję diagnozowania i skuteczność leczenia.

Roboty i boty medyczne

Podczas ostatniej konferencji, NVIDIA ogłosiła także projekt GR00T – rozwój robotów, które w przyszłości staną się integralną częścią opieki zdrowotnej. Roboty GR00T mają pomagać w operacjach i opiece nad pacjentem, a wizją NVIDIA jest „humanizacja zrobotyzowanego wsparcia w opiece zdrowotnej”. Aby osiągnąć ten cel, firma nawiązała m.in. współpracę z Hippocratic AI, aby stworzyć „agentów AI opieki zdrowotnej” zdolnych do zaufanej i płynnej rozmowy z pacjentami w czasie rzeczywistym.

NVIDIA ogłosiła też zawarcie umowy z Johnson & Johnson na wykorzystanie generatywnej AI w chirurgii. Jeszcze 10 lat temu, NVIDIA była znana przede wszystkim z projektowania kart graficznych do gier komputerowych. Dzisiaj staje się jednym z rozgrywających w grze o wprowadzenie AI do ochrony zdrowia.

Czytaj także: Pierwszy na świecie robot do masażu ciała

Centralna e-Rejestracja nie będzie obowiązkowa od czerwca 2024 r. – jak planowało Ministerstwo Zdrowia – ale kwietnia 2025 r. W czerwcu albo lipcu ruszy za to dobrowolny pilotaż.

Przesunięcie wdrożenia Centralnej e-Rejestracji (CeR) zapowiedział 22 maja Wiceminister Zdrowia Wojciech Konieczny podczas posiedzenia Komisji Zdrowia Sejmu RP. Tego samego dnia ukazało Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie programu pilotażowego w zakresie centralnej elektronicznej rejestracji na wybrane świadczenia opieki zdrowotnej z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej oraz programów zdrowotnych.

Pilotaż składa się z dwóch etapów:

• przygotowania i realizacji (od dnia wejścia w życie rozporządzenia do 31 marca 2025 r.);
• ewaluacji (1 stycznia 2025 r. – 30 czerwca 2025 r.)

Pilotaż Centralnej e-Rejestracji

Pilotażem zostaną zostaną objęte świadczenia w zakresie:

• kardiologii,
• profilaktyki raka szyjki macicy w zakresie etapu podstawowego,
• profilaktyki raka piersi w zakresie etapu podstawowego.

Dlaczego właśnie te świadczenia? Jak uzasadnia MZ, są one „priorytetowe dla polityki zdrowotnej ze względu na charakter i wagę świadczeń a także ze względu możliwości weryfikacji procesu zapisywania na terminy udzielania świadczeń opieki zdrowotnej”.

Zgodnie z nowym rozporządzeniem, celem pilotażu jest przetestowanie takich funkcji jak m.in.:

• możliwość dokonywania przez świadczeniobiorcę centralnych zgłoszeń;
• mechanizm przydzielania świadczeniobiorcy terminów udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej,
• prowadzenie centralnego wykazu oczekujących;
• udostępnianie przez realizatorów programu pilotażowego Centrum e-Zdrowia harmonogramów przyjęć oraz danych o terminach udzielania świadczenia.

Centralna e-Rejestracja będzie miała zastosowanie do pacjentów:

• zgłaszających się na udzielenie świadczenia opieki zdrowotnej po raz pierwszy (zgłoszenie stanowi podstawę do przydzielenia świadczeniobiorcy dostępnego terminu udzielenia takiego świadczenia u wybranego realizatora programu pilotażowego albo umieszczenia tego świadczeniobiorcy w centralnym wykazie oczekujących, jeżeli przydzielenie terminu udzielenia takiego świadczenia nie jest możliwe w terminie co najmniej 40 dni od dnia dokonania tego zgłoszenia przez świadczeniobiorcę,
• zgłaszających się na wykonanie badań,
• kontynuujących leczenie.

Warunki przystąpienia do pilotażu CeR

Wymagania dla świadczeniodawców, którzy chcą wziąć udział w pilotażu Centralnej e-Rejestracji:

• posiadanie umowy z NFZ na okres obejmujący co najmniej czas trwania programu pilotażowego, umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej objętych programem,
• posiadanie oprogramowania umożliwiającego obsługę skierowań w postaci elektronicznej oraz spełniającego wymogi techniczne dotyczące CeR, zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zdrowia (opcjonalnie: posiadanie możliwości korzystania z aplikacji gabinet.gov.pl).

Realizatorzy programu pilotażowego będą wybierani przez Narodowy Fundusz Zdrowia w otwartym naborze na podstawie kolejności zgłoszeń.

Czytaj także: Od czerwca podwójna autoryzacja w serwisach NFZ. Jak się zalogować?

Zaniedbania w bezpieczeństwie danych w ochronie zdrowia często wynikają z przekonania, że cyberbezpieczeństwo jest skomplikowane, drogie i czasochłonne. Nic bardziej mylnego, bo za 80% poziomu bezpieczeństwa odpowiada 20% bazowych zabezpieczeń.

Hakerzy rzadko kiedy atakują celowo. Raczej liczą na łut szczęścia

Ochrona danych zaczyna się od zrozumienia, że to wspólny wysiłek całej organizacji. Dział IT dba o zabezpieczenia techniczne, a pracownicy znający tricki cyberprzestępców zapewniają ochronę na pierwszej linii. Ich rola jest kluczowa, bo hakerzy rzadko kiedy celowo włamują się do systemu skrupulatnie wybranego szpitala. Na oku są tylko największe placówki, które ze względu na zasięg działania będą bardziej podatne na szantaż.

W pozostałych przypadkach hakerzy zarzucają na ślepo sieci, licząc, że wpadnie w nie przypadkowa ofiara. A dokładnie – wysyłają masowo wiadomości phishingowe i czekają, aż nieświadomy pracownik kliknie na zainfekowany załącznik albo link i tym samym otworzy szczelne bramy do danych.

Gdy tak się stanie, cyberprzestępcy błyskawicznie kradną dane i opcjonalnie blokują system. Jeszcze kilka lat temu kończyli na zablokowaniu komputera. Jednak odkąd coraz więcej podmiotów leczniczych tworzy kopie zapasowe pozwalające na szybkie przywrócenie ciągłości działania, zmienili swoją strategię. Teraz szantażują upublicznieniem wykradzionych danych pacjentów, licząc, że to skłoni podmiot do zapłaty okupu.

Ochrona danych musi zostać wszyta w kulturę organizacyjną

Większość skutecznych cyberataków wykorzystuje proste luki i karygodne zaniedbania w zabezpieczeniach technicznych albo niewiedzę pracowników na temat działania ransomware oraz phishingu. Problemem nie jest to, że szpitale i przychodnie nie mają zaawansowanych zabezpieczeń technicznych, ale niedociągnięcia w podstawowych kwestiach jak szkolenia personelu albo aktualizacje systemów.

Ochrona danych nie zawsze wymaga od razu zatrudniania ekspertów cyberbezpieczeństwa i dużych inwestycji finansowych. Małe placówki, które z reguły nie są na celowniku hakerów, powinny skupić się na prostych zasadach cyberhigieny, jak oddzielenie sieci do zadań prywatnych od sieci gromadzenia i przetwarzania danych pacjentów, nieinstalowania na komputerach do gromadzenia EDM innych systemów (przeglądarki internetowe, poczta e-mail), szkoleniach z cyberbezpieczeństwa (poprawa świadomości ochrony danych), logowanie wieloskładnikowe do krytycznych zasobów, kopie danych w czasie rzeczywistym.

Są to pasywne elementy bezpieczeństwa, czyli stałe zabezpieczenia zapewniające ochronę niezależnie od metod działania hakerów. Na wyższym poziomie znajduje się aktywne podejście obejmujące monitorowanie zagrożeń ze strony hakerów oraz zarządzanie ryzykiem.

Czy dobrze chronisz dane medyczne? [CHECKLISTA]

• Zarządzanie ryzykiem. Czy znasz wszystkie punkty końcowe zbierania danych? Czy są one odpowiednio chronione? Czy przeprowadziłeś ocenę ryzyka dotyczącą zasobów IT i ustaliłeś priorytety ochrony? Czy wdrożyłeś zabezpieczenia adekwatne do przeprowadzonej analizy ryzyka?
  
• RODO i audyty. Czy pracownicy znają i stosują zasady ochrony danych pacjentów? Czy przeprowadzane są audyty RODO i wewnętrzne/zewnętrzne audyty bezpieczeństwa? Czy wdrożono kodeksy postępowania RODO zatwierdzone przez UODO?
  
• Kontrola dostępu do danych. Czy dane pacjentów są dobrze chronione przed dostępem osób nieuprawnionych? Czy personel stosuje silne, systematycznie zmieniane hasła? Czy odpowiednio nadano role w systemie IT, aby zarządzać dostępem do danych? Czy są one regularnie aktualizowane?
  
• Ustawienia prywatności. Czy komputery, na których gromadzona jest EDM, mają włączone autowylogowywanie się? Czy zablokowano porty USB? Czy lokalizacja komputerów i opcje blokowania ekranu zapewniają prywatność danych?
  
• Ochrona sprzętu i zasobów. Czy serwery oraz komputery są odpowiednio chronione? Czy stosowane są systemy monitoringu zagrożeń, oprogramowanie antywirusowe i filtry antyspamowe? Czy dane są szyfrowane? Czy lekarze pracujący zdalnie łączą się z bazą danych poprzez VPN (wirtualną sieć prywatną)?
  
• Procedury. Czy wdrożono zarządzanie dostawcami? Czy monitorujesz dostawców i usługodawców pod względem przestrzegania praktyk bezpieczeństwa? Czy umowy z dostawcami zawierają klauzule bezpieczeństwa danych?
  
• Zarządzanie bezpieczeństwem sieciowym. Czy sieć placówki medycznej została podzielona na część obsługującą wrażliwe dane i systemy (system elektronicznej dokumentacji medycznej) i inne zadania (np. korzystanie ze stron internetowych przez pracowników, sieć WiFi dla pacjentów)? Czy dostęp pracowników do skrzynki e-mail jest bezpieczny?
  
• Szkolenia pracowników. Czy istnieje plan szkoleń z cyberbezpieczeństwa? Czy przygotowano instrukcje onboardingu dla nowych pracowników z uwzględnieniem zasad ochrony danych? Czy pracownicy są regularnie informowani o nowych rodzajach zagrożeń? Czy pracownicy są świadomi swojej roli w systemie cyberbezpieczeństwa? Czy prowadzone są kontrolowane testy bezpieczeństwa?
  
• Monitoring ataków cybernetycznych. Czy posiadasz rozwiązanie techniczne do monitoringu ataków hakerskich? Czy w razie ataku zostaniesz o nim poinformowany, aby móc niezwłocznie zareagować? Czy monitorujesz ruch sieciowy i niebezpieczne zachowania użytkowników?
  
• Usuwanie luk w systemie bezpieczeństwa. Czy istnieje procedura regularnego sprawdzania, czy oprogramowanie i sprzęt są zaktualizowane do najnowszych wersji? Czy otrzymujesz informacje o nowych łatkach bezpieczeństwa w systemach IT i sprzęcie?
  
• Reagowanie na incydenty. Czy posiadasz procedurę na wypadek ataku hakerów? Czy organizacja ćwiczy regularnie scenariusze ataków i usuwania ich skutków? Czy wiesz jak powstrzymać lub wyeliminować zagrożenie, odzyskać sprawność działania organizacji i przyjęć pacjentów? Czy pracownicy wiedzą, co robić w przypadku wykrycia zagrożenia?
  
• Plan komunikacji. Czy istnieje plan komunikacji z pracownikami w razie skutecznego ataku cybernetycznego? Czy istnieją procedury komunikacji z pacjentami? Czy pracownicy wiedzą jak bezpiecznie kontynuować opiekę nad pacjentem w przypadku incydentów cybernetycznych?
  
• Wiedza o zagrożeniach. Czy znasz aktualne ostrzeżenia instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo danych, jak np. NASK. Czy wiesz, gdzie zgłosić atak hakerski i wyciek danych? Czy gromadzisz informacje o udanych atakach i na ich podstawie zwiększasz własne kompetencje? Inwestycje w ochronę techniczną.
  
• Inwestycje w podnoszenie cyberbezpieczeństwa. Czy placówka medyczna ma wydzielony budżet celowy na ochronę danych? Czy monitorowane są aktualne oferty szkoleń dla ochrony zdrowia oraz programy dofinansowania cyberbezpieczeństwa?

Czytaj także: Pobierz bezpłatny poradnik „Cyberbezpieczeństwo w ochronie zdrowia”

– Nadchodząca fala innowacji jest tak intensywna, silna i wszechobecna, że przekształci wszystkie aspekty naszego życia – twierdzi Amy Webb, dyrektorka Future Today Institute. Podczas festiwalu SXSW 2024 (South by Southwest Conference and Festival) przedstawiła nowy raport „2024 Tech Trend Report”. To ochronę zdrowia czekają największe zmiany w porównaniu do innych sektorów.

Czy to początek końca klasycznych systemów opieki zdrowotnej?

Przez dziesięciolecia system zdrowia działał tak samo. Pacjenci korzystali z usług medycznych – w ramach ubezpieczenia albo płacąc z własnej kieszeni – świadczonych przez placówki medyczne zatrudniające personel medyczny o odpowiednich kwalifikacjach i uprawnieniach. Monopol podmiotów leczniczych wynikał z monopolu na wiedzę medyczną. Istniała wyraźna granica pomiędzy ochroną zdrowia a samoleczeniem.

Ale od czasu powszechnego dostępu do internetu i AI, pacjenci zyskali dostęp do tych samych informacji, które mają lekarze, a ChatGPT całkiem nieźle radzi sobie z diagnozą. I choć pracownicy ochrony zdrowia nie mają powodów, aby obawiać się o swoją przyszłość (popyt na usługi zdrowotne jest o wiele większy niż podaż kadr medycznych), zmieni się ich rola. Powodem są rosnące oczekiwania pacjentów i nowe potrzeby w zakresie profilaktyki i zdrowego starzenia się (longevity).

Według Amy Webb, największy wpływ na transformację cyfrową mają trzy elementy: połączone ekosystemy cyfrowe, biotechnologia i AI. Od momentu powstania generatywnej sztucznej inteligencji, rynek zalewają nowe rozwiązania.

W ochronie zdrowia są już m.in. systemy pomagające lekarzom analizować dokumentację medyczną, zestawiać dane z EDM z nowymi badaniami naukowymi, a nawet prognozować rozwój choroby. Im modele sztucznej inteligencji stają się coraz bardziej inteligentne, tym obsługa AI jest prostsza. Kilka lat temu interakcja z AI wymagała umiejętności programowania, dzisiaj wystarczy zadać pytanie ChatGPT, tak samo jak pytamy drugiego człowieka.

Opieka w domu realizowana przez firmy spoza sektora zdrowia

Drugim akceleratorem transformacji są urządzenia ubieralne. Do tej pory inteligentne zegarki miały marginalne znaczenie dla zdrowia. Podczas gdy smartwatche są w stanie precyzyjnie mierzyć niektóre parametry życiowe, zebrane dane trudno było tłumaczyć na konkretne zalecenia. Powodem była wybiórczość informacji. Przykładowo, nawet jeśli smartwatch mierzy ciśnienie krwi, nie wie, co mogło wywołać jego wzrost lub spadek, czy pacjent przyjmuje jakieś leki, jaki jest jego tryb życia itd.

Teraz sztuczna inteligencja może gromadzić wszystkie dane ze środowiska życia użytkownika dzięki połączonym ekosystemom, czyli sieci urządzeń i wymiany danych. W ten sposób AI, ukryta w urządzeniach konsumenckich, wie o nas coraz więcej. Niekiedy nawet więcej niż mówią dane zgromadzone w EDM.

Amy Webb mówi o przejściu od dużych modeli językowych (Large Language Models, LLM) do dużych modeli akcji (Large Action Models, LAM). Te nie tylko gromadzą dane, ale radzą co jeść, kiedy odpocząć, jak zadbać o dobre samopoczucie, kiedy iść do lekarza. A to napędza rozwój zdrowia konsumenckiego – usług świadczonych w domu, monitoringu zdrowia, holistycznej opieki opartej na danych.

Nie oznacza to, że teraz pacjenci będą polegać na rekomendacjach AI. Jednak podmioty medyczne będą musiały „podpiąć się” do danych gromadzonych przez pacjenta, aby uzyskać pełny obraz zdrowia i zapewnić opiekę wychodzącą poza transakcyjne leczenie chorób i wizyty kontrolne od czasu do czasu. Zwłaszcza chorzy przewlekle będą oczekiwać stałego monitoringu zdrowia dającego im większe poczucie kontroli i sprawczości.

14 trendów ochrony zdrowia przyszłości

W ramach raportu „2024 Tech Trend” pojawił się też specjalny dodatek „Opieka zdrowotna i medycyna”. Wybraliśmy z niego kilka najciekawszych trendów:

• Modele opieki zdrowotnej Direct-To-Consumer (D2C). Nowe firmy technologiczne oferują usługi opieki okołozdrowotnej kierowane bezpośrednio do konsumenta (DTC), w tym monitoring zdrowia, doradztwo dotyczące dobrego samopoczucia i optymalizacji stylu życia, badania prewencyjne.
  
• Infrastruktura danych zdrowotnych. Elektroniczna dokumentacja medyczna nie odzwierciedla pełnego stanu zdrowia pacjenta, a jedynie jego wycinek, do tego z przeszłości. Aby to zmienić, ekosystem zdrowia musi uwzględnić dane gromadzone w domu.
  
• Automatyzacja procesów. Sztuczna inteligencja zaczyna wspomagać czynności administracyjne w ochronie zdrowia jak planowanie wizyt, fakturowanie, zarządzanie łańcuchem dostaw, zarządzanie zdrowiem pacjenta (wraz z predykcją), organizacja przyjęć i wypisów oraz usług profilaktycznych.
  
• Zwiększone zagrożenia cybernetyczne. Według raportu IBM Cost of Data Breach 2023, średni globalny koszt naruszenia bezpieczeństwa danych w 2023 r. wyniósł 4,45 mln USD, co oznacza 15% wzrost w ciągu trzech lat.
  
• Ochrona zdrowia dostępna w domu. Powstaje coraz więcej urządzeń monitorujących cyfrowe biomarkery i wspierających zdrowie w miejscu zamieszkania. Zaawansowane technologie analizy danych i uczenia maszynowego pozwalają szybciej diagnozować choroby oraz rozpoznawać wzorce i trendy.
  
• Zdalne monitorowanie pacjentów. Pozwala podnieść jakość życia chorych przewlekle oraz bezpieczeństwo zdrowotne seniorów.
  
• Diagnostyka w miejscu opieki. Miniaturowe urządzenia laboratoryjne dostępne w punkcie opieki (POC) albo bezpośrednio w domu. Skomplikowane badania można wykonać coraz częściej bez dodatkowej wizyty w laboratorium. Te jednak oferują nowe usługi, jak np. badania genetyczne.
  
• Medyczne deepfakes. To już nie tylko wprowadzające w błąd treści w internecie, ale zmanipulowane przez hakerów kartoteki pacjentów.
  
• Wirtualne terapie. Wirtualna/rozszerzona rzeczywistość jest coraz częściej wykorzystywana w rehabilitacji, leczeniu bólu oraz stanów lękowych. Ich skuteczność jest potwierdzona kliniczne.
  
• Interfejsy mózg-komputer i neuroprotetyka. Interfejsy mózg-komputer (BCI) rozwija m.in. firma Elona Muska – Neuralink. Celem jest połączenie ludzkiego mózgu z komputerami, aby pomóc pacjentom m.in. z chorobami centralnego układu nerwowego.
  
• Medycyna precyzyjna. Coraz tańsze badania genetyczne pozwalają dostosować profilaktykę do profilu DNA.
  
• Longevity. Rośnie popyt na usługi związane z przedłużaniem ludzkiego życia lub lat życia w zdrowiu. Obejmują one regularny screening, monitoring zdrowia oraz suplementację dopasowaną do indywidualnych potrzeb.
  
• Cyfrowe badania kliniczne. Pozwalają szybciej gromadzić dane dzięki domowym urządzeniom laboratoryjnym i technologiom monitoringu zdrowia.
  
• EDM z AI. Nowa generacja systemów IT dla podmiotów leczniczych z funkcjami analizy danych w elektronicznej dokumentacji medycznej, aby lekarze mogli zadawać EDM pytania o trendy zdrowia i wyniki badań z ostatnich lat.
  
• Miniaturowe roboty. Pomogą w precyzyjnych operacjach we wnętrzu ciała, usuwaniu skrzepów oraz dostarczaniu leku bezpośrednio do miejsca choroby

Czytaj także: Biologia syntetyczna. Wywiad z Amy Webb