W czerwcowym numerze OSOZ Polska (6/2024) rozmawiamy z liderami cyfryzacji z największych szpitali w Europie. Jak przejść suchą stopą przez proces digitalizacji? Jak wdrażać rozwiązania AI?

• Krajowy Plan Odbudowy. Jak wydać 17 mld na inwestycje w innowacyjność?
• Wizyta w nowoczesnych centrach medycyny: Charité oraz Erasmus Medical Center
• Dyrektywa NIS2. Jak się przygotować do restrykcyjnej dyrektywy?
• Jak podnieść jakość danych w elektronicznej dokumentacji medycznej?

Kliknij tutaj, aby pobrać bezpłatnie czerwcowe e-wydanie OSOZ (wersja PDF, 6,9 MB)

Spis treści:

• NIS2. Jak się przygotować?
• Zdrowie w rozmowie. Marcin Kulicki o wdrażaniu innowacji w szpitalu
• EHDS. Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych uchwalona. Co teraz?
• Stomatologia przyszłości. Pierwszy lek na odrastanie zębów
• 10% kartotek pacjentów ma błędy. Jak sobie z nimi poradzić?
• Konkurs NIL IN na najlepsze innowacje w placówkach zdrowia
• Aplikacja miesiąca. Atlas anatomii człowieka w jednej apce
• Czynniki determinujące sukces wdrażania e-zdrowia
• AI ułatwia korzystanie z EDM. Nowe badanie naukowe
• Nowości Apple dla zdrowia
• Infografika. Rynek startupów medycznych w Polsce
• Debata ekspertów. Jak przeprowadzić transformację cyfrową placówki zdrowia?
• Arkadiusz Grądkowski (POLMED). Rozmowa o cyfrowych wyrobach medycznych
• Eric Sutherland (OECD): Wartość cyfryzacji trzeba analizować wykładniczo
• Raport ENISA o cyberzagrożeniach w ochronie zdrowia
• Czy KPO wyjdzie nam na zdrowie? Komentuje Artur Drobniak (NIL IN)
• Wirtualna rzeczywistość. Obiecujące zastosowania w leczeniu depresji
• Pierwsza cyfrowa klinika fizjoterapii
• Jak firmy farmaceutyczne podchodzą do e-zdrowia?
• Debata. Pierwsze kroki z AI w placówce medycznej
• Przegląd lekowy. Nowy system wspomagający proces opieki nad pacjentem

Wszystkie wydania archiwalne dostępne są na zakładce POBIERZ.

Środki z Krajowego Planu Odbudowy (KPO) to szansa na unowocześnienie polskiej ochrony zdrowia. Wydajmy te pieniądze na innowacje organizacyjne i technologiczne, ustanowienie biur zarządzania projektami, działów analityki danych medycznych i sztucznej inteligencji, stworzenie klastrów innowacji i otwarcie na start-upy.

Autor: dr n. med. i n o zdr. Artur Drobniak, Prezes Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, Dyrektor Centralnego Ośrodka Badań, Innowacji i Kształcenia Naczelnej Izby Lekarskiej.

KPO dla zdrowia. Gdzie jesteśmy?

Na przełomie czerwca i lipca bieżącego roku należy spodziewać się zatwierdzenia przez Brukselę drugiej rewizji polskiego Krajowego Plany Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO).

Najważniejsze zmiany w segmencie D, w tym dotyczącym zdrowia, skupiają się przede wszystkim na zastąpieniu jednego aktu normatywnego dotyczącego modernizacji i poprawy efektywności szpitali – pakietu legislacyjnego – kilkoma aktami. To obniża ryzyko braku realizacji ustawodawczej kamieni milowych. Inne modyfikacje dotyczą zmiany terminów lub pojęć, np. w obszarze Krajowej Sieci Kardiologicznej lub Krajowej Sieci Onkologicznej.

Zaproponowane korekty adresują zasadnicze ryzyka sytuacji, w której się znaleźliśmy. Trzeba pamiętać, że prace nad programowaniem KPO odbywały się już w 2020 roku, a samo rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności zostało przyjęte 12 lutego 2021 r.

Tym samym, gdy obecnie administracja rządowa, partnerzy publiczni, ale przede wszystkim potencjalni grantobiorcy energicznie przygotowują się do jego realizacji, możemy mówić jedynie o pewnych korektach, które pozwolą zaadresować trzy najważniejsze ryzyka stojące przed nami:

• brak wykorzystania w pełni dostępnych środków z uwagi na krótki deadline czasowy,
• wykorzystanie środków w sposób, który nie wspiera systemowych zmian w ochronie zdrowia,
• braku poprawy satysfakcji pacjentów i pracowników systemu ochrony zdrowia, mimo realnego wpływu środków z KPO.

Warto pamiętać, że środki z KPO w komponencie D to jedynie ok. 5–7% rocznych wydatków publicznych na zdrowie w Polsce. Jednakże te kilkanaście miliardów złotych może mieć zdecydowanie większy wpływ na satysfakcję pacjentów niż wynikałoby to z przytoczonego porównania procentowego.

Wynika to z charakteru tych środków – to pieniądze na inwestycje, modernizację i rozwój, nie na realizację świadczeń i usług medycznych. Te inwestycje mogą być lepsze lub gorsze, mogą stanowić początek zmian i reform, ale także mogą załatać jedynie najpilniejsze, zaległe zakupy w sprzęt lub remonty w szpitalach, a nie stanowić jakościowej zmiany dla systemu opieki zdrowotnej w Polsce.

Struktura innowacji i zmiany

Co łączy Erasmus Medical Center w Rotterdamie (jeden z ośmiu największych szpitali w Holandii), Instytut Matki i Dziecka w Warszawie oraz Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego? Stworzona w ostatnich latach, już działająca struktura i infrastruktura dla wprowadzania zmiany oraz wdrażania innowacji w tychże placówkach.

W Rotterdamie dyrekcja szpitala wydzieliła piętro w jednym ze skrzydeł swojego budynku, gdzie na co dzień pracują naukowcy z Uniwersytetu Technicznego w Delft, lekarze z Erasmus MC oraz innowatorzy z RotterdamSquare i przedstawiciele start-upów z obszaru medycyny oraz zarządzania ochroną zdrowia. Stworzona przestrzeń i zaproszeni do niej ludzie wspólnie usprawniają pracę szpitala, optymalizują zużycie rękawiczek jednorazowych, ograniczają liczbę odpadów medycznych, ale także wprowadzają nowe, lepsze wyroby medyczne do codziennego stosowania i tworzą rozwiązania komercyjne.

W Gdańsku, od wielu lat istnieje Dział Innowacji, Analityki i Wdrożeń Technologii Medycznych, który na swoim „koncie” ma dziesiątki wdrożonych usprawnień i innowacji w UCK GUMed. Co ważne, nie dotyczą one tylko rozwiązań IT, takich jak wsparcie w przydzielaniu pacjentów z SOR na oddziały czy monitorowanie ich stanu, ale procesowych i organizacyjnych, które usprawniają codzienną pracę personelu medycznego oraz podwyższają satysfakcję pacjenta.

Dyrektor Tomasz Maciejewski z warszawskiego Instytutu Matki i Dziecka (IMID) aktywnie poszukuje nowoczesnych rozwiązań, start-upów, które rozwiązują wyzwania w obszarze położnictwa i ginekologii oraz opieki nad matką i dzieckiem. Realizuje to zadanie choćby ogłaszając kolejne edycje konkursu Mother and Child Start-up Challenge. W jego szpitalu funkcjonuje Dział ds. Sztucznej Inteligencji i Innowacji Technologii Medycznych zatrudniający kilku project managerów i analityka danych szpitalnych.

To, co łączy te trzy miejsca, to otwartość i wizjonerstwo kierownictwa, wdrożona kultura organizacyjna akceptująca i promująca zmianę i innowację. Innowacja to przecież wdrożenie nowego lub ulepszonego produktu lub usługi. Innowacją może być cybernetyczny system AI, może być nią także uproszczenie „papierologii”, usprawnienie pracy lub podniesienie doświadczenia klienta-pacjenta z kontaktu z personelem szpitala.

Kluczowe we wdrażaniu zmiany – która nie skończy się wraz z końcem trwania projektu lub jego finansowania – jest wdrożenie struktury, infrastruktury i kultury zmian. Dotyczy to tak samo takich przedsięwzięć jak działalność banku czy produkcja drewna w tartaku, jak i pracy szpitala lub placówki ambulatoryjnej.

Czy KPO wyjdzie nam Polakom na zdrowie?

Środki z KPO są ograniczone, a ich pełne wykorzystanie jest zagrożone krótkim okresem, w którym można je realnie rozliczyć. Jak zatem mądrze i szybko je wydać? Można zainwestować w klimatyzatory na oddziale, remont piętra, doposażyć salę operacyjną. To bezsprzecznie są inwestycje. Ich trwałość jednak za kilka lat przeminie i nie zawsze środki te będą wydane efektywnie, bo przecież mnóstwo ośrodków już się wyremontowało i wyposażyło. Nie unikniemy zapewne też kupowania sprzętu, który będzie stał niewykorzystany lub z którego korzystanie będzie nieopłacalne.

To, co może zostać z nami na znacznie dłużej, to rozpoczęcie rewolucji w polskiej ochronie zdrowia polegającej na rozwinięciu kompetencji i zmiany sposobu myślenia o wdrażaniu zmian, byciu innowacyjnym:

• zbudowanie kultury powszechnego zatrudniania w polskim szpitalnictwie project managerów,
• ustanowienie biur zarządzania projektami, działów analityki danych medycznych i AI,
• stworzenie klastrów innowacji i otwarcie się na start-upy.

By stało się to naszą rzeczywistością i codziennością potrzebujemy dosłownie trzech składowych:

1. otwartości dyrekcji – nowej kultury zarządzania,
2. stworzenia przestrzeni legislacyjnej dla innowacji,
3. środków finansowych na ten cel, np. z KPO.

Ustanowienie procesu i struktur dla wdrażania zmian przyniesie efekty nie tylko w przeciągu roku lub dwóch od „inwestycji”, lecz – niczym efekt kuli śniegowej – już na lata. Takie podejście daje nadzieję, że trzecie ryzyko związane z KPO w zdrowiu – brak pozytywnego wpływu na satysfakcję pacjentów – zostanie rozwiązane już na wiele lat do przodu.

Czytaj także: Dane medyczne w Polsce – jesteśmy opoźnieni o pół roku

26 czerwca (środa) KAMSOFT organizuje bezpłatne szkolenie on-line dotyczące wystawiania recept rocznych w systemach IT według najnowszego schematu Centrum e-Zdrowia (CeZ).

Program szkolenia z e-recept rocznych

Zgodnie z zapowiedzią MZ, od 1 lipca 2024 r. zacznie obowiązywać nowy sposób wystawiania recept rocznych. Jak ta zmiana wpłynie na obsługę oprogramowania gabinetowego?

Uczestnicy szkolenia dowiedzą się, na czym polega schemat wprowadzony przez CeZ oraz poznają nowe funkcje w systemach medycznych KAMSOFT, które ułatwiają obsługę recept rocznych. W programie szkolenia znalazły się też m.in. nowości w TurboBLOZ oraz możliwości Pharmindex Open – narzędzia wspierającego wystawianie e-recept z elementami sztucznej inteligencji (AI).

Bezpłatna rejestracja

Szkolenie odbywa się w formule on-line (aplikacja Microsoft Teams) i jest przeznaczone dla profesjonalistów medycznych. Udział w nim jest bezpłatny.

Aby wziąć udział w webinarze, należy wypełnić formularz zgłoszenia na stronie www.osoz.pl/recepta.

Czytaj także: Recepty roczne dopiero od 1 lipca i na nowych zasadach

W maju hakerzy dokonali próby ataku phishingowego na placówki zdrowia, podszywając się pod znanego dostawcę oprogramowania. Dzięki szybciej reakcji, udało się go udaremnić. Przedstawiamy kulisy tego cyberataku, aby uczulić na podobne działania hakerów.

Phishing, czyli socjo-techniczna manipulacja

To już nie tylko informacja o przesyłce kurierskiej albo spadku – hakerzy przygotowują wyrafinowane ataki budując wierną kopię strony internetowej, aby zwabić na nią potencjalne ofiary. Jeśli im się to uda, zyskują dostęp do komputera.

Taka metoda działania cyberprzestępców oparta na socjotechnice nazywana jest pharmingiem, a jej celem jest kradzież danych. Najczęściej była stosowana w sektorze finansowym, ale odkąd banki zaczęły stosować bardzo silne zabezpieczenia, hakerzy na cel wzięli słabiej chronione placówki medyczne. Nie zawsze chodzi im o dane medyczne, ale także np. hasła do bankowości elektronicznej. Jak wyglądał jeden z takich ataków?

W maju br. placówki medyczne zaczęły otrzymywać wiadomości SMS z informacją o konieczności pobrania aktualizacji systemu informatycznego KAMSOFT. Kliknięcie linku powodowało przekierowanie na stronę internetową przypominającą do złudzenia stronę firmy. Hakerzy nawet posłużyli się podobnym adresem www, różniącym się jedynie przedrostkiem e-.

Fałszywa strona zachęcała do pobrania aktualizacji. Tak naprawdę, po kliknięciu na przycisk Pobierz, pobierane było złośliwe oprogramowanie. Po jego uruchomieniu, hakerzy mogli zyskać dostęp do danych na komputerze.

Jak uniknąć ataku phishingowego?

Atak szybko udaremniono, bo został zdemaskowany przez m.in. CERT oraz klientów firmy, którzy poinformowali o podejrzanych SMS-ach. Dzięki temu fałszywy portal został zablokowany, a firma szybko ostrzegła o próbie ataku.

Ale nie zawsze udaje się zdemaskować cyberataki na czas, dlatego najlepszą ochroną jest wiedza użytkowników na temat metod działania przestępców internetowych. Co powinno wzbudzić podejrzenie i jak się zachować?

• Ufaj tylko tym kanałom komunikacji z dostawcą IT, z których korzystałeś dotychczas. W przypadku opisanego ataku, cyberprzestępcy wysłali SMS-a z informacją o aktualizacji systemu. KAMSOFT nigdy nie informuje o upgrade’ach w ten sposób wiedząc, że mogliby to wykorzystać hakerzy;
  
• Weryfikuj wiarygodność niespodziewanych wiadomości. Jeśli informacja przychodzi z nowego adresu albo za pomocą nowego kanału komunikacji, potwierdź jej autentyczność kontaktując się z nadawcą. Sprawdź, czy adres nadawcy zgadza się z tym, od którego dotychczas dochodziły wiadomości;
  
• Samodzielnie wpisuj adres www w wyszukiwarkę internetową jeśli chcesz wejść na dany portal. Podobnie jak w przypadku bankowości elektronicznej, zawsze korzystaj z adresu, który wpisujesz sam lub masz zapamiętany w wyszukiwarce. W przypadku opisanej sprawy, pojawiłaby się oryginalna strona www, na której nie było żadnego komunikatu o aktualizacji;
  
• Regularnie aktualizuj oprogramowanie antywirusowe i firewall. Dobre i aktualne systemy były w stanie stosunkowo szybko wykryć, że strona jest zafałszowana, ostrzegając przed wejściem na nią;
  
• Pobieraj aktualizacje ze sprawdzonych źródeł, za pomocą oprogramowania gabinetowego, tak jak robiłeś to dotychczas. Nie klikaj na żadne linki przesłane mailem albo SMS-em jeśli nie masz pewności, że pochodzą z zaufanego źródła.

W przypadku otwarcia wiadomości i pobrania złośliwego oprogramowania, zaleca się wyłączenie komputera, kontakt z opiekunem IT lub serwisem, który sprawdzi komputer. Warto też zmienić wszystkie hasła, w pierwszej kolejności do bankowości elektronicznej i oprogramowania gabinetowego. Do tego atak należy zgłosić do CERT Polska (CSIRT NASK), aby instytucje odpowiedzialne za cyberbezpieczeństwo mogły szybko podjąć odpowiednie działania.

Ataki hakerów będą się nasilały

Phishing jest główną przyczyną naruszeń danych w służbie zdrowia. Podczas pandemii COVID-19, ich liczba się podwoiła. Według raportu Verizon Data Breach Investigations (DBIR) z 2022 r., średnio 2,9% wiadomości phishingowych jest klikanych.

Atak SMS-owy jest kilkukrotnie rzadziej przeprowadzany niż e-mailowy (stosunek 10:1), bo wymaga zdobycia numerów telefonów komórkowych placówek zdrowia. Ale jest skuteczniejszy, bo w przypadku cyberataku liczy się skłonienie ofiary do emocjonalnego, szybkiego działania. Do tego większość skrzynek e-mailowych posiada filtry antyspamowe podczas gdy SMS-y nie są weryfikowane.

Nie istnieje jedna, uniwersalna metoda obrony przed atakami phishingowymi. Zabezpieczenia techniczne są tak samo ważne jak regularne szkolenia. Świadomi metod działania hakerów użytkownicy systemów IT – a tymi dzisiaj jest każdy pracownik ochrony zdrowia – mogą udaremnić nawet najlepiej zaplanowany cyberatak. Każdy phishing da się rozpoznać zachowując czujność i kierując się zasadami cyberhigieny.

Czytaj także: Pobierz bezpłatny poradnik cyberbezpieczeństwa w placówkach ochrony zdrowia

Centrum e-Zdrowia rozpoczyna cykl bezpłatnych, comiesięcznych szkoleń online z zakresu cyberbezpieczeństwa skierowanyh do dyrektorów oraz menedżerów placówek zdrowia.

Szkolenia z ochrony danych

Webinary, które poprowadzą eksperci z Departamentu Bezpieczeństwa Centrum e-Zdrowia, będą odbywać się będą w ramach Akademii CeZ. Główne zagadnienia to:

• podstawowe zasady minimalizowania ryzyk związanych z cyberprzestępczością;
• podniesienie poziomu świadomości dot. zagrożeń płynących ze strony cyberprzestępców;
• podniesienie poziomu cyberbezpiczeństwa w organizacji.

Pierwsze szkolenie odbędzie się 2 lipca. Podczas tego spotkania omówione zostaną m.in.:

• podstawy prawne określające obowiązki związane z budową cyberbezpieczeństwa;
• przykłady ataków oraz ich przebieg;
• dane statystyczne dot. rodzaju ataków;
• wpływ udanych ataków na świadczone usługi.

Aby zapisać się na szkolenie, należy wypełnić formularz zgłoszenia (kliknij tutaj).

Jak podkreśla CeZ, szkolenia są odpowiedzią na rosnące potrzeby podmiotów sektora ochrony zdrowia w zakresie cyberbezpieczeństwa.

Czytaj także: Pobierz bezpłatny raport „Cyberbezpieczeństwo w placówkach ochrony zdrowia”

Ministerstwo Zdrowia zaczęło się rozkręcać w tematach innych niż tylko refundacje, in vitro i pigułka dzień po. Widać, że z niektórymi działaniami czekano na „po wyborach” do Parlamentu Europejskiego, a w innych sporo czasu zajęło odnalezienie się w nowych zadaniach. Dziennikarka Aleksandra Kurowska podsumowuje najważniejsze wydarzenia na rynku zdrowia.

Finanse

Stało się to, na co wszyscy liczyli – minister zdrowia zdobyła dodatkowe 5 mld zł dla NFZ od ministra finansów. To niestety mało, wystarczy na zapłatę za część świadczeń ponadlimitowych z I kwartału tego roku. W skali potrzeb, niestety nie zmienia to trudnej sytuacji. Od 1 lipca znów rosną najniższe pensje w placówkach medycznych, a koszt w skali roku (wraz ze zmianą niektórych wycen np. procedur internistycznych) to 15,2 mld zł.

17-18 mld zł w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO) może trafić do polskiego systemu ochrony zdrowia w ciągu dwóch najbliższych lat. Z tego dofinansowania najbardziej skorzystają pacjenci onkologiczni, kardiologiczni oraz osoby wymagające opieki długoterminowej (łóżka szpitalne mają być zamieniane na długoterminowe).

Przekształcenia szpitali

Po wyborach MZ wpisało w wykaz prac legislacyjnych projekt dotyczący restrukturyzacji szpitali. Ta ma być dobrowolna, ale wiązać się z zachętami finansowymi. Włączy się w nią prawdopodobnie BGK, jak przy restrukturyzacjach robionych za czasów Ewy Kopacz. Ale MZ korzysta też z pomysłów Zjednoczonej Prawicy, tylko w łagodniejszej wersji.

Poprzednia ekipa z pomysłami przepadła, bo szpitale i samorządy oprotestowując plany włączyły przeciw MZ lokalnych posłów i senatorów. Projekt przewiduje m.in. elastyczniejsze przepisy dotyczące prowadzenia szpitalnych oddziałów, możliwość tworzenia i prowadzenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej przez związki jednostek samorządu terytorialnego, jako podmioty tworzące. 

Leki

W tym obszarze dzieje się bardzo wiele. Trwają prace nad kolejną nowelizacją ustawy refundacyjnej. Powstała lista leków kardiologicznych stosowanych długotrwale, które powinny być refundowane, ale firmy dotychczas o to nie wystąpiły i MZ chce zachęcić firmy do składania wniosków.

MZ ma już projekt ustawy, która uprości korzystanie z darmowych leków. Osoby w wieku 65 plus i 18 minut (czyli w uproszczeniu nieletni i emeryci) będą mogły otrzymać receptę na bezpłatne leki także podczas prywatnej wizyty lekarskiej, a nie tylko w ramach NFZ.  Nie będzie też konieczne wpisywanie kodów oznaczających seniorów lub dzieci. Czyli pacjent nie będzie musiał dublować wizyty, idąc do POZ po receptę na darmowy lek, wystawioną wcześniej w prywatnym gabinecie.

Trwają też prace nad rozwiązaniami IT, które uporządkują kwestie różnych poziomów odpłatności za refundowane leki, tak by odciążyć lekarzy od ustalania tych kwestii.

MZ ma kolejne pomysły na walkę z receptomatami, ale tymi „wypisującymi” środki uznawane za narkotyczne. Mobilizacją były m.in. doniesienia dotyczące fentanylu w polskich miastach. Od 17 czerwca MZ ma dostawać codziennie listę podejrzanych recept (gdy lekarz np. wystawia ich dużo dla pacjentów z różnych regionów kraju) i zapowiada, że będzie sprawy zgłaszać policji.

Weszła nowelizacja rozporządzenia w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach ordynowanych przez pielęgniarki i położne. Położne mogą już przepisywać recepty na antykoncepcję awaryjną. Do grupy leków przeciwzakaźnych stosowanych w chorobach dróg moczowych zostały dodane dwie substancje czynne: Furazidinum – postacie do podawania doustnego, Fosfomycinum trometamolum – postacie do podawania doustnego. Dodano też recepty na wszystkie zalecane szczepionki dla osób dorosłych, w tym m. in. przeciwko grypie, HPV, pneumokokom.  

A gdy o szczepionkach mowa, to MZ ma plany by promować szczepienia HPV i wprowadzić je do szkół. Z kolei Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA) podpisał w imieniu państw UE umowę ramową, dotyczącą wspólnych zamówień na dostawę do 665 tys. dawek zaktualizowanej szczepionki przeciwko grypie odzwierzęcej Seqirus, a także opcję dotyczącą zakupu kolejnych 40 mln dawek.

E-zdrowie

Ukazał się raport „Top Disuptors in Healthcare”, który jest przeglądem startupów działających na polskim rynku ochrony zdrowia. W tegorocznej edycji wzięło udział 171 startupów z Polski i 24 z Europy Środkowo-Wschodniej.

Sieć Lekarzy Innowatorów Naczelnej Izby Lekarskiej NIL IN ogłosił konkurs na najlepsze innowacje organizacyjne i technologiczne w placówkach ochrony zdrowia. Zgłoszenia można nadsyłać do 31 sierpnia. 5-7 czerwca 2024 roku odbyła się kolejna edycja konferencji o innowacjach cyfrowych dla ochrony zdrowia „Nawigator e-Zdrowia” organizowana przez KAMSOFT. Nagrania z wykładów i warsztatów można obejrzeć na kanale YouTube KAMSOFT.

18 maja 2024 r. została uchwalona nowa wersja Kodeksu Etyki Lekarskiej. Pojawił się w nim zapis dotyczący stosowania przez lekarzy rozwiązań sztucznej inteligencji (AI). Polska Federacja Szpitali ma wątpliwości co do pytania pacjenta o zgodę przed każdym wykorzystaniem algorytmu AI.

Powstała koalicja na rzecz cyberbezpieczeństwa w ochronie zdrowia. Jej założycielami są Centralny Ośrodek Badań, Innowacji i Kształcenia Naczelnej Izby Lekarskiej (COBIK), Polska Federacja Szpitali Fundacja Healthcare Poland oraz Krajowa Izba Domów Opieki.

Wiceminister cyfryzacji Michał Gramatyka zapowiedział, że jeszcze w 2024 roku, w aplikacji mObywatel pojawi się e-legitymacja osoby z niepełnosprawnościami.

Świadczenia i pacjenci

Opublikowano projekt Planu dla chorób rzadkich na lata 2024-2025. Poprzedni wygasł z końcem 2023 r. Plan ma usystematyzować leczenie osób z chorobami rzadkimi, które wielokrotnie latami czekają na właściwą diagnozę i mają problem z uzyskaniem kompleksowej opieki, wymagającej często zaangażowanie lekarzy różnych specjalności oraz innych grup medyków.

Plan przewiduje też m.in. powołanie Ośrodków Eksperckich Chorób Rzadkich (OECR) oraz analizę wprowadzonych dla nich produktów rozliczeniowych (do 31 grudnia 2025 r.), poprawę dostępu do badań diagnostycznych, leków i środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego w chorobach rzadkich. Ma powstać Polski Rejestr Chorób Rzadkich (PRCR) oraz Karta Pacjenta z Chorobą Rzadką – nazywana potocznie paszportem.

Opóźnienia są nie tylko przy regulacjach dotyczących chorób rzadkich, ale też wielu innych. Po raz kolejny przełożono np. obowiązek, by każdy szpital, w którym znajduje się SOR, miał w tym samym budynku miejsca udzielania świadczeń nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej. Nowy termin to koniec tego roku, ale czy będzie ostateczny, nie wiadomo. 

Kadry

Z resortu zdrowia odszedł – tak jak zapowiadał jeszcze w zeszłym roku – wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski. To jedyna osoba z poprzedniego rządu, która utrzymała stanowisko. Od razu zastrzegał, że po wykonaniu prac, które prowadził, poda się do dyspozycji premiera. Te sprawy to m.in. lista polskich leków, za które pacjenci płacą mniej. Izabela Leszczyna chciałaby, by zastąpił go Jerzy Szafranowicz, kiedyś szef śląskiego oddziału NFZ, ale do tego trzeba przejść sprawdzenie przez służby. Więc na razie politykę lekową dano wiceministrowi Markowi Kosowi.

Po serii falstartów i powtarzaniu konkursów powołano nowego szefa Sanepidu. Głównym Inspektorem Sanitarnym został dr Paweł Grzesiowski.

W przypadku inspekcji farmaceutycznej niby był już kandydat, ale z powodów formalnych nie został powołany. W kolejnym konkursie wystartowało aż 22 kandydatów.

Sporo roszad nastąpiło wśród konsultantów krajowych. W połowie czerwca minister zdrowia odwołała m.in. Jarosława Pinkasa z funkcji konsultanta w dziedzinie zdrowia publicznego, Lwa Starowicza który od trzech dekad odpowiadał za seksuologię. Były wiceminister zdrowia, z czasów rządów PO-PSL został prezesem PZU Zdrowie. Igor Radziewicz-Winnicki w MZ był odpowiedzialny za politykę lekową.

Nowym Prezesem Zarządu TZF Polfa został Maksymilian Świniarski. Zastąpił na tym stanowisku Jarosława Króla, prowadził firmę od 2017 r. Ewa Kopacz i Bartosz Arłukowicz dostali się do Europarlamentu.

Nowym rzecznikiem Ministerstwa Zdrowia został Jakub Gołąb, były dyrektor w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta (2019-2024) odpowiedzialny za komunikację i dialog.

Czytaj także: Nowy Kodeks Etyki Lekarskiej z niejasnym zapisem o AI

Na opublikowanym na Facebooku wideo, 21-letnia Bao Rong tańczy, śpiewa i pozdrawia swoich przyjaciół. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby Rong nie zmarła w 2021 roku na rzadką chorobę krwi. Jej ojciec, nie mogąc pogodzić się ze stratą, wykorzystał AI, aby stworzyć awatara córki. To nie wyjątek – powstaje coraz więcej systemów pozwalających generować tzw. ghostboty. Lekarze ostrzegają, że ta technologia może być niebezpieczna dla zdrowia psychicznego.

AI tworzy kopię osoby z danych

Ghostboty, czyli boty zmarłych, można tworzyć odkąd na rynku pojawiły się duże modele językowe, jak ChatGPT. Wystarczy wczytać do systemu AI zdjęcia, filmy wideo, nagrania głosu i e-maile lub posty z mediów społecznościowych pisane i publikowane przed śmiercią.

Na ich podstawie, algorytmy AI – korzystając z technologii deep fake – są w stanie stworzyć awatara wyglądającego, mówiącego i poruszającego się tak samo, jak osoba zmarła. A nawet idealnie kopiujące osobowość oryginału. Dzięki AI, mogą rozmawiać ze swoimi bliskimi i odpowiadać na ich pytania, z wiernym zachowaniem mimiki twarzy i intonacji głosu. Oczywiście to tylko złudzenie.

Dla niektórych brzmi to jak horror, dla innych jest szansą na zachowanie w pamięci bliskich osób, które odeszły. Czasami to pomoc, gdy trudno pogodzić się ze śmiercią. Ale psychologowie ostrzegają: ghostboty są niebezpieczne dla zdrowia psychicznego. Nie bez przyczyny natura w toku ewolucji wyposażyła ludzki mózg w mechanizm ochronny, jakim jest umiejętność zapominania.

Deep fake niebezpieczny dla zdrowia psychicznego

To, co do niedawna było możliwe w filmach fantastycznych, staje się realne. Ghostboty mogą być pocieszeniem dla osób pogrążonych w żałobie. Ale czasami mogą prowadzić do efektu wyparcia rzeczywistości.

Nigel Mulligan, adiunkt w dziedzinie psychoterapii w Szkole Pielęgniarstwa, Psychoterapii i Zdrowia Społecznego na Uniwersytecie w Dublinie w rozmowie z The Conversation twierdzi, że wirtualne wskrzeszanie zmarłych może przynieść więcej szkody niż pożytku, pogłębiając uczucie smutku i straty, czasami prowadząc do paranoi, a w skrajnych przypadkach – psychozy. Bot-duch tylko odracza w czasie żałobę i może spowodować emocjonalne uzależnienie od cyfrowej kopii.

Osoby korzystające z tej technologii tracą poczucie co jest realne, a co złudzeniem stworzonym przez AI. Wirtualna osoba jest tylko symulacją algorytmów. To tak jakby ChatGPT nagle przybrał twarz bliskiej osoby. Można sobie wyobrazić, jaką moc przekonywania i manipulowania by zyskał, nawet jeśli jego działanie byłoby błędne.

Technologia nie zna granic etycznych

Przez wieki ludzie mieli po zmarłych tylko wspomnienia, potem doszły zdjęcia, następnie filmy, a teraz cała masa danych pozwalających wskrzesić zmarłego w świecie cyfrowym. To wpisy z mediów społecznościowych, e-maile, nagrania wideo i zdjęcia ze smartfona. Można je przechowywać w nieskończoność, wczytać do systemu AI i następnie na przykład czatować ze zmarłą osobą tak, jak przed śmiercią danej osoby. Technologia ghostbotów będzie coraz doskonalsza. Dziś można wygenerować osobę w mediach społecznościowych jako chatbota. Wkrótce możliwe stanie się stworzenie trójwymiarowych awatarów, które będą mogły dosłownie powrócić do codziennego życia.

Istnieją już systemy do tworzenia awatarów zmarłych osób w mediach społecznościowych, które po śmierci publikują zdjęcia, filmy i nawet czatują ze znajomymi, jak gdyby nadal żyły. Jeszcze inne systemy umożliwiają prowadzenie rozmowy ze zmarłym podczas pogrzebu, zadawanie pytań o minione życie. Awatara swojego zmarłego w 2003 roku ojca Roberta dostała w 2020 roku na 40 urodziny celebrytka Kim Kardashian.

Niesmaczna i nieetyczna technologia „cyfrowego zmartwychwstania” czy innowacja pozwalająca zachować pamięć o zmarłych jeszcze lepiej niż zdjęcia i pamiątki? Opinie co do tej innowacji są bardzo podzielone.

Czytaj także: Dane, biotechnologie i AI tworzą supercykl technologiczny. Jakie będą jego skutki?

Co czwarte urządzenie medyczne z 2 mln dostępnych na rynku jest już cyfrowe. Wśród nich są algorytmy AI, inteligentne pigułki, mobilne aplikacje zdrowotne, rozwiązania telemedyczne, systemy wspomagania decyzji klinicznych. Ale w Polsce są rzadko wdrażane. Winne są niejasne prawo i brak finansowania.

Za kilka lat większość urządzeń medycznych będzie miało element cyfrowy

Co 30 minut w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) zgłaszany jest jeden patent w dziedzinie technologii medycznej. W 2023 roku w czołówce innowacji były te w dziedzinie komunikacji cyfrowej, technologii medycznej i technologii komputerowej. Medycyna staje się jedną z najbardziej innowacyjnych branż i korzystają z tego także pacjenci. Aby tak się też stało w naszym kraju, potrzeba kilku zmian – wynika z nowego raportu „Cyfrowe wyroby medyczne” przygotowanego przez Izbę POLMED oraz instytut INNOWO.

Z 2 mln wyrobów medycznych dostępnych na świecie, 500 000 to wyroby cyfrowe. W 2020 roku wartość tego rynku w Polsce wyniosła 10 mld zł, a na świecie – 700 mld USD, rosnąc w tempie 25 proc. rok rocznie. W grupie tych innowacje są m.in.:

• Rozwiązania telemedyczne do monitoringu pacjentów w domu;
• Urządzenie wszczepialne jak cyfrowe rozruszniki serca;
• Oprogramowanie do analizy danych medycznych;
• Systemy cyfrowej diagnostyki obrazowej;
• Urządzenia ubieralne o statusie wyrobu medycznego jak np. smartwatche;
• Mobilne aplikacje zdrowotne (tzw. cyfrowe terapeutyki).

Tego typu rozwiązania przeżywają boom od czasu pandemii COVID-19, odkąd upowszechniły się rozwiązania zdalnej komunikacji z pacjentem oraz cyfrowe systemy pozwalające świadczyć usługi medyczne na odległość.

Polscy pacjenci mają ograniczony dostęp do nowości cyfrowych

W przeliczeniu na milion mieszkańców, najwięcej cyfrowych urządzeń medycznych jest w USA, Grecji i Korei. Polska znajduje się na odległym miejscu pomiędzy Estonią a Turcją.

Barierą jest legislacja. Brakuje jasnych ram prawnych dla cyfryzacji opieki zdrowotnej, a te obecnie obowiązujące są przestarzałe. Przykładowo, medyczne aplikacje mobilne opracowane przez polskie startupy, które pomyślnie przeszły badania kliniczne i bezpieczeństwa uzyskując znak CE, nie są refundowana w systemie zdrowia. Na drugim miejscu są bariery finansowe oraz brak wiedzy na temat możliwości rozwiązań cyfrowych.

Mamy także deficyt ośrodków akademickich skupionych na rozwoju innowacji cyfrowych oraz programów wsparcia innowatorów. W efekcie polskie startupy zdrowia cyfrowego często emigrują szukając za granicą bardziej sprzyjającego rynku. Do tego system ochrony zdrowia nie promuje jakości, jaką oferują rozwiązania e-zdrowia, co nie motywuje placówek medycznych do ich wdrażania.

Jak to zmienić? Autorzy raportu proponują kilka działań:

• Upowszechnianie wiedzy na temat korzyści z rozwiązań z obszaru cyfrowego zdrowia oraz sposobu ich wykorzystania w zarządzaniu zdrowiem i przy uwzględnieniu zasad bezpieczeństwa.
  
• Wdrożenie systemu okresowych obowiązkowych szkoleń dla całego personelu medycznego w celu podnoszenia i aktualizowania kompetencji cyfrowych oraz wprowadzenie mechanizmów umożliwiających zatrudnianie specjalistów ds. cyfrowych w podmiotach publicznej ochrony zdrowia.
  
• Stworzenie aktywnej platformy współpracy pomiędzy regulatorem, płatnikiem, użytkownikami, dostawcami rozwiązań cyfrowych w celu wypracowywania wspólnych rozwiązań zwiększających absorpcję innowacyjnych technologii cyfrowych w Polsce.
  
• Utworzenie jasnych i podlegających stałemu przeglądowi ram prawnych dla procesów cyfryzacji opieki zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii przestrzegania standardów interoperacyjności, przetwarzania danych medycznych, wykorzystania technologii uczenia maszynowego i AI, opracowywania i wytwarzania krajowych cyfrowych rozwiązań medycznych.
  
• Opracowanie rejestru cyfrowych rozwiązań medycznych wykorzystywanych w systemie krajowym z równoczesną identyfikacją luk w dostępie polskich pacjentów do kluczowych technologii stosowanych w krajach UE oraz mapą drogową ich wdrażania.
  
• Wypracowanie systemowych rozwiązań w zakresie cyberbezpieczeństwa całego sektora ochrony zdrowia w Polsce, z uwzględnieniem wymagań i oczekiwań sformułowanych w obecnych i planowanych regulacjach EU.

Przykłady cyfrowych urządzeń medycznych:

Informacja zdrowotna. Oprogramowanie typu diagnostic/healthcare dashboard, zdalny monitoring kardiologicznych urządzeń wszczepialnych, oprogramowanie procesujące surowe dane z audiometrii i tympanometrii.

Tworzenie wiedzy. Oprogramowanie analizy epigenetycznej, oprogramowanie wykrywające arytmię na podstawie zapisu EKG (AI), oprogramowanie predykcyjne np. w epizodach hipoglikemii (AI).

Integracja wiedzy. Moduł sztucznej inteligencji wykrywający polipy podczas endoskopii układu pokarmowego, oprogramowanie rekonstruujące elementy obrazu z tomografu (AI), systemy wsparcia podejmowania decyzji klinicznych.

Osobiste urządzenia zdrowotne. Urządzenie do mierzenia napełnienia środków chłonnych, aparat słuchowy, pompa insulinowa.

Telemedycyna. Wirtualny stetoskop, specjalistyczne oprogramowanie do przekazywania zdjęć i video przez pacjenta, cyfrowy otoskop.

Diagnostyka. Inteligentne łóżka szpitalne, wirówka laboratoryjna, monitory parametrów zdrowotnych zintegrowane z systemem informacji zdrowotnej.

Obrazowanie. Tomograf komputerowy, rezonans magnetyczny, aparat do USG.

Farmaceutyki. Pompy infuzyjne, moduł zleceniowy do terapii cytostatykami, automatyczne szafy dozujące.

Urządzenia wszczepialne. Rejestrator pętlowy (ILR), implant ślimakowy, implanty do terapii bezdechu sennego.

Zabiegi operacyjne. Roboty operacyjne, noże plazmowe, aparaty grzewczo-chłodzące.

Terapia spersonalizowana. Personalizowane elektryczne wózki inwalidzkie, pompa wspomagająca lewą komorę serca (LVAD), oprogramowanie badające profil genetyczny w celu wyboru najskuteczniejszej terapii.

Geolokalizacja i środowisko. Detektory promieniowania, detektory upadku, detektory szkodliwych substancji chemicznych.

Czytaj także: Radiologię czeka rewolucja, twierdzi dyrektor medyczny GE Healthcare

W numerze 6/2024 OSOZ Statystyki prezentujemy najświeższe dane z rynku zdrowia i farmacji. Temat numer: czynniki wpływające na sezonowe zmiany trendów sprzedaży leków.

POBIERAM BEZPŁATNIE e-wydanie OSOZ Statystyki 6/2024 (34 strony, PDF)

W numerze 6/2024 OSOZ Statystyki:

Sprzedaż sezonowa w aptekach

Zmiany klimatu mają wpływ na nasze zdrowie i na to, kiedy chorujemy. Przykładem jest stopniowe, ale wyraźne przesuwanie się sezonu alergicznego i przeziębień/grypy.

W przypadku produktów stosowanych w alergii, mamy do czynienia z bardzo wczesnym rozpoczęciem sezonu. Już w połowie lutego ich sprzedaż była wyższa niż w referencyjnych latach osiągając – dotychczas – apogeum w drugim tygodniu kwietnia. Przyspieszona wegetacja związana z wysokimi temperaturami w zimie spowodowała szybsze pojawienie się alergenów.

Z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku przeziębień. Sezon w tym roku jest znacznie słabszy niż w poprzednim, a także tego w roku 2019. I prawdopodobnie przyczyna jest ta sama, co w przypadku sezonu alergicznego – pogoda.
Czytaj dalej 👉

Sprzedaż leków na trawienie

W ostatnich 5 latach, sprzedaż środków wspomagających trawienie utrzymywała się na wyrównanym poziomie prawie 8 mln opakowań rocznie. Rekordowy poziom 8,2 mln opakowań zanotowano w pandemicznym roku 2020 (przebiegowi COVID-19 czasami towarzyszyły dolegliwości żołądkowo-jelitowe). Wartość rynku w 2023 roku przekroczyła 190 mln zł.

Maksimum sprzedaży mamy za sobą – 20 lat temu, w 2003 roku, Polacy kupili aż 10 mln opakowań środków z tej grupy. Największy popyt występuje w grudniu.
Czytaj dalej 👉

Ponadto w numerze:
Najlepiej sprzedające się produkty (maj 2024)
Monitor epidemiologiczny (lipiec 2024)
Struktura dystrybucji leków

Więcej danych? Wszystkie archiwalne numery OSOZ Statystyki znajdziesz na zakładce POBIERZ.

Sztuczna inteligencja o wiele lepiej niż ludzie radzi sobie z podsumowaniem danych z dokumentacji medycznej – wynika z badania opublikowanego w czasopiśmie Nature Medicine.

Międzynarodowy zespół naukowców sprawdził, czy duże modele językowe (LLM) nadają się do analizy informacji z elektronicznej dokumentacji medycznej oraz porównał ich wydajność z lekarzami. Zaskoczenia nie było: LLM mają zdolności kognitywne i analityczne, jakich brakuje ludziom. Z jednym wyjątkiem.

Problem ilości danych w EDM

Każdy lekarz podejmuje decyzje diagnostyczne albo terapeutyczne na podstawie danych zgromadzonych w dokumentacji medycznej: wyników badań laboratoryjnych, zapisek innych lekarzy specjalistów oraz wywiadów. Nawet jeśli robią to z należytą starannością, przetworzenie dużej ilości danych jest czasami niemożliwe ze względu na brak czasu albo nadmiar danych. A to może prowadzić do błędów.

Problemu nie rozwiązuje nawet zwiększenie czasu na wizytę pacjenta, co zresztą w praktyce jest niewykonalne.

Już teraz lekarze spędzają ok. dwóch godzin dziennie na tworzeniu EDM. Pielęgniarki poświęcają dokumentacji nawet 60% swojego czasu. Tak duże obciążenie biurokracją prowadzi do wypalenia zawodowego, stresu i gorszych wyników leczenia pacjentów.

Naukowcy postanowili sprawdzić, czy w procesie przeglądania danych z EDM, lekarzy mogłaby wesprzeć sztuczna inteligencja. W tym celu ocenili osiem różnych LLM w czterech zadaniach polegających na podsumowaniu danych klinicznych: pytań pacjentów, raportów radiologicznych, dialogu między lekarzem a pacjentem oraz notatek z postępów leczenia.

EDM przewyższa możliwości kognitywne ludzi

45% podsumowań stworzonych przez najprecyzyjniejsze LLM osiągnęło dokładność na poziomie lekarza, a 36% – wyższą. Takie wyniki uzyskano, gdy skuteczność mierzono za pomocą matematycznych wskaźników jakości. Oceny dla LLM były jeszcze wyższe, gdy podsumowania ocenili ludzie. Wyjątkiem były raporty radiologiczne, gdzie zwięzłość podsumowań LLM była niższa niż w przypadku ekspertów medycznych.

Badanie wykazało, że LLM mogą tak samo albo i lepiej niż człowiek robić podsumowania danych z dokumentacji medycznej pacjenta. Aby włączyć tę technologię do pracy lekarzy, wymagane są jednak dalsze prace. Jakiekolwiek błędy AI mogłyby być potencjalnie groźne dla zdrowia pacjenta. Ale eksperci podkreślają jednocześnie, że lekarze także popełniają błędy, bo nie są w stanie nawet przejrzeć wszystkich danych z EDM, a co dopiero uwzględnić je w procesie diagnozy lub leczenia. Ponieważ trudno mierzyć ich skalę, nie wiadomo, jaki mają wpływ na leczenie.

Wnioski z badania do optymistyczna wiadomość dla lekarzy. Jeśli uda się zaangażować AI do tworzenia i analizy EDM, lekarze będą mogli więcej czasu poświęcić dla pacjentów.

Czytaj także: 4,5 mld ludzi na świecie nie ma dostępu do opieki medycznej. Czy AI to zmieni?