Agencja ds. Cyberbezpieczeństwa Unii Europejskiej (ENISA) przeanalizowała incydenty cybernetyczne w ochronie zdrowia od stycznia 2021 r. do marca 2023 r. Co mówią nowe dane?

Hakerzy kradną dane pacjentów dla chaosu i pieniędzy

Ataki cybernetyczne na ochronę zdrowia stanowią już 53% wszystkich incydentów, z tego aż 42% dotyczy szpitali. Na celowniku hakerów są też organizacje ochrony zdrowia (14%) oraz przemysł farmaceutyczny (9%). Liczby mówią za siebie – pandemia COVID-19 i atak Rosji na Ukrainę doprowadziły do wyraźnego zintensyfikowania ataków na ochronę zdrowia. Coraz częściej stoją za nimi grupy hakerów z Rosji, a celem nie jest już tylko uzyskanie okupu, ale działania destabilizacyjne.

Ransomware pozostaje głównym narzędziem ataków w sektorze zdrowia, odpowiadając za 54% wszystkich cyberataków. Co trzeci atak wymierzony jest w dane pacjentów.

80% ankietowanych organizacji opieki zdrowotnej zadeklarowało, że ponad 61% incydentów związanych jest z lukami w zabezpieczeniach sprzętu i programów (nieaktualne systemy, brak zabezpieczeń technicznych).

43% wszystkich incydentów to naruszenia lub kradzież danych, 22% miało na celu zakłócenie usług opieki zdrowotnej. Ofiarami hakerów najczęściej padają szpitale (89 ataków z wszystkich zarejestrowanych 215 w okresie od stycznia 2021 r. do marca 2023 r.), organizacje ochrony zdrowia (30), przemysł farmaceutyczny (18). Ataków na placówki podstawowej opieki zdrowotnej zanotowano w tym okresie 9. Jeśli jednak wziąć pod uwagę trzy największe zagrożenia – czyli ataki AlphV, LockBit i Vice Society – wówczas różnica między szpitalami i przychodniami maleje (stosunek 6:4).

Katastrofalne konsekwencje cyberataków

Badanie ENISA NIS Investment 2022 sugeruje, że mediana kosztów poważnego incydentu związanego z bezpieczeństwem w sektorze opieki zdrowotnej wynosi 300 000 euro. Cyberataki prowadzą dodatkowo do sankcji i kar nakładanych przez organizacje rządowe (w Polsce to Urząd Ochrony Danych Osobowych) oraz uszczerbku na reputacji.

Jednak najgroźniejszym skutkiem ubocznym są zagrożenia dla bezpieczeństwa pacjentów: opóźnienia w leczeniu, brak dostępu do krytycznych danych, konieczność przekładania planowanych operacji itd. Cyberataki to ogromny stres dla personelu medycznego i administracyjnego.

Kiedy już dojdzie do skutecznego ataku hakerów, szpitale potrzebują średnio 40 dni na przywrócenie podstawowej sprawności organizacyjnej. Poradzenie sobie z wszystkimi skutkami trwa kilka miesięcy, a nawet ponad rok.

Niski poziom cyber-ochrony w placówkach zdrowia

Niestety, placówki zdrowia są nadal bardzo słabo chronione – jedynie 27% ankietowanych organizacji w sektorze opieki zdrowotnej ma dedykowany program obrony przed ransomware. 40% wszystkich organizacji nie ma programu podnoszenia umiejętności pracowników z zakresu cyberbezpieczeństwa.

Z kolei z ankiety przeprowadzonej przez grupę współpracy NIS wynika, że 95% ankietowanych organizacji ochrony zdrowia ma kłopot z przeprowadzeniem oceny ryzyka. Wykonała ją niecała połowa wszystkich placówek zdrowia.

Raport ENISA uświadamia, że podmioty opieki zdrowotnej muszą podnieść poziom higieny cybernetycznej. Wśród rekomendowanych działań są m.in.:

• szyfrowane kopie zapasowe krytycznych danych,
• podnoszenie świadomości wśród pracowników ochrony zdrowia w ramach programów szkoleń,
• bieżące łatanie luk w zabezpieczeniach technicznych (aktualizacja systemów);
• silne metody uwierzytelniania, w tym m.in. uwierzytelnianie dwuskładnikowe,
• plany reagowania na incydenty cybernetyczne,
• większe zaangażowanie kierownictwa wyższego szczebla w tworzenie i nadzór nad realizacją strategii cyberbezpieczeństwa (zwłaszcza odkąd dyrektywa NIS2 wprowadza odpowiedzialność kierownictwa najwyższego szczebla).

ENISA prognozuje, że w następnych latach rosnąć będzie liczba ataków na dane gromadzone przez cyfrowe urządzenia medyczne i urządzenia ubieralne (np. smartwatche), co stanowi dodatkowe zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów.

Czytaj także: Pobierz bezpłatny raport na temat bezpieczeństwa danych w placówkach ochrony zdrowia

Badanie naukowe na próbie 3442 lekarzy potwierdza, że dzięki AI tworzenie EDM jest znacznie łatwiejsze. Lekarz podkreślają, że dzięki sztucznej inteligencji spędzają mniej czasu przed komputerem, co doceniają też pacjenci.

AI w EDM to mniej pisania i szukania w komputerze

Chodzi o transkrypcję rozmów z pacjentem w czasie rzeczywistym na gotowe wpisy w EDM z pomocą rozwiązań tzw. inteligencji otoczenia (ambient intelligence). W październiku 2023 r., Permanente Medical Group (USA) udostępniła tę technologię 10 000 lekarzom i pracownikom medycznym. W ciągu 10 tygodni od wdrożenia, narzędzie ambient AI było używane przez 3 442 lekarzy różnych specjalności podczas 303 266 wizyt pacjentów.

Technologia AI wykorzystuje uczenie maszynowe do transkrypcji zapisów z wizyt lekarskich w czasie rzeczywistym. System konwertuje rozmowę nagraną za pomocą smartfonów na tekst. Zebrane dane trafiają do chmury danych. Dzięki systemowi przetwarzania języka naturalnego NLP, dane są następnie przyporządkowane do odpowiednich kategorii w EDM, a w ostatnim etapie zatwierdzane lub edytowane przez lekarzy.

AI słucha rozmowy lekarza z pacjentem i automatycznie tworzy EDM

Opinie lekarzy korzystających z AI były w większości pozytywne – technologia poprawiła komunikację z pacjentami oraz zmniejszyła obciążenie czynnościami administracyjnymi po godzinach pracy. Niektórzy lekarze podkreślali „transformacyjny” charakter technologii w opiece nad pacjentem. Pacjenci zwrócili uwagę na lepsze interakcje z lekarzami. Wczesne analizy sugerują, że rozwiązania AI do automatycznego tworzenia EDM pozwalają uzyskać wysoką jakość dokumentacji medycznej oraz skracają czas niezbędny na jej uzupełnienie. Większość transkrypcji wygenerowanych przez AI uzyskała prawie maksymalną liczbę punktów pod względem dokładności (48 na 50).

Niektórzy lekarze komentowali, że wizyta wspomagana AI jest o wiele przyjemniejsza, ponieważ mogą poświęcić więcej czasu na rozmowę z pacjentem i skoncentrować się na jego obawach. Z kolei pacjenci chwalili fakt, że lekarz ich słuchał zamiast pisać na komputerze. AI okazała się szczególnie przydatna podczas bardzo długich wizyt, kiedy trzeba było stworzyć obszerną dokumentacją medyczną.

Większość pacjentów czuje się komfortowo w obecności AI

Tylko niewielki odsetek pacjentów nie wyraził zgody na zastosowanie AI. 81% pacjentów stwierdziło, że ich lekarz spędził mniej czasu patrząc w ekran komputera niż podczas poprzednich wizyt. Wszyscy pacjenci byli zgodni, że AI albo nie miała żadnego wpływu ma przebieg wizyty albo ją usprawniła. Wszyscy pacjenci zgłosili, że czują się neutralnie lub bardzo komfortowo, gdy AI słucha rozmów podczas wizyty. Wyniki badania Ambient Artificial Intelligence Scribes to Alleviate the Burden of Clinical Documentation opublikowano w prestiżowym czasopiśmie NEJM Catalyst.

Jak podkreślają jego autorzy, duże znaczenie podczas wdrażania AI miały szkolenia złożone z webinariów, filmów instruktażowych oraz sesji edukacyjnych w placówkach zdrowia. Lekarze korzystający z systemu musieli uzyskać od pacjentów pisemne zgody na wykorzystanie AI (cały proces trwał ok. 30 sekund). Dodatkowo opracowano ulotki informacyjne dla pacjentów, które udostępniono w klinikach korzystających z AI. Jedną z konkluzji badania jest łatwość realizacji pilotażu, który może być formą tworzenia kultury akceptacji dla sztucznej inteligencji w medycynie.

Czytaj także: Magazyn Nature: AI lepsza w analizie EDM niż lekarz

W numerze 7/2024 OSOZ Statystyki m.in. badanie preferencji cenowych klientów aptek oraz analiza sprzedaży leków na nadciśnienie. Do tego, jak zawsze, najświeższe dane z rynku zdrowia i farmacji.

POBIERAM BEZPŁATNIE e-wydanie OSOZ Statystyki 7/2024 (34 strony, PDF)

W numerze 7/2024 OSOZ Statystyki:

Wpływ cen leków na decyzje zakupowe pacjentów

Z ankiety przeprowadzonej przez PEX na próbie 1128 dorosłych Polaków wynika, że 41% osób nie kupuje leków przepisanych na receptę. 25% wybrało zamiennik, 6% twierdzi, że wróciło do lekarza po receptę na tańszy lek, a 10% zrezygnowało z zakupu.

W przypadku produktów bez recepty – 14% twierdzi, że zrezygnowało z zakupu ze względu na cenę a 14%, że zamieniło produkt na tańszy odpowiednik. Okazuje się, że 30 złotych za produkt jest barierą cenową dla 17% osób, 50 złotych już dla blisko 50%, a 100 zł dla 86%.

Jak interpretować te wyniki, skoro np. realny poziom substytucji w aptekach wynosi ok. 5%, a nie deklarowane 25%?

Czytaj dalej 👉

Sprzedaż ciśnieniomierzy w aptekach nadal w górę

Jeszcze kilkanaście lat temu, aby zmierzyć ciśnienie, trzeba było iść do lekarza. Dopiero gdy pojawiły się elektroniczne ciśnieniomierze (1973 rok), samodzielny pomiar ciśnienia krwi zaczął był powszechnie praktykowany. W polskich aptekach co roku sprzedaje się coraz więcej ciśnieniomierzy. Dla porównania: w 2002 roku ich apteki sprzedały ich 63 772 sztuki, a w 2023 roku – już 555 880 sztuk, czyli prawie 9-krotnie więcej. Do tego należy doliczyć sprzedaż pozaapteczną, np. w marketach z elektroniką. Tak jak kiedyś ciśnieniomierz z pompką i rękawem zostały zastąpione przez łatwe w obsłudze odpowiedniki elektroniczne, rynek czeka kolejna rewolucja. Do sprzedaży wchodzą nowej generacji ciśnieniomierze w formie inteligentnych zegarków.

Wzrost popytu wynika z rosnącej liczby pacjentów chorych na nadciśnienie tętnicze oraz poprawiającej się opiece nad nimi.

Statystyczny ciśnieniomierz kosztuje w aptece ok. 130 zł (dane z 2023 roku). Poznaj dokładne statystyki sprzedaży ciśnieniomierzy z trendami na kolejne lata.

Czytaj dalej 👉

Ponadto w numerze:
Najlepiej sprzedające się produkty (maj 2024)
Monitor epidemiologiczny (sierpień 2024)
Struktura dystrybucji leków (maj 2024)

Więcej danych? Wszystkie archiwalne numery OSOZ Statystyki znajdziesz na zakładce POBIERZ.

Jak z sukcesem przeprowadzić transformację cyfrową placówki medycznej? Rozmowa ekspertami z dwóch największych szpitali w Europie – Margriethą Greet Vink (Dyrektor Smart Health Tech Center w Erasmus Medical Center, Holandia) oraz Peterem Gocke (Dyrektorem ds. Cyfryzacji w Charité, Niemcy).

Testuj i eksperymentuj z rozwiązaniami e-zdrowia

– Szpitale powinny aktywnie współtworzyć innowacje, których potrzebują, zamiast pasywnie być odbiorcą rozwiązań dostępnych na rynku, które nie zawsze pasują do wyzwań w danej placówce medycznej – twierdzi Greet Vink.

To dlatego holenderski Erasmus MC stworzył Centrum Inteligentnych Technologii dla Zdrowia (Smart Health Tech Center), gdzie startupy i firmy technologiczne – we współpracy z lekarzami i pacjentami – mogą razem opracowywać i testować i rozwiązania e-zdrowia. Taki model pozwolił szpitalowi uporządkować współpracę z firmami oraz wprowadzić mechanizmy ewaluacji innowacji zanim trafią one do użytkowników końcowych, czyli personelu medycznego i pacjentów.

Jak przyznaje Greet Vink, rozwiązań e-zdrowia przybywa bardzo szybko, a wszystkie z nich obiecują pomoc w likwidacji najbardziej palących problemów jak rosnące obciążenie administracyjne pracowników służby zdrowia, brak koordynacji opieki, niska jakość opieki i błędy medyczne. Wiele z nich opiera się na sztucznej inteligencji i trudno ocenić je na pierwszy rzut oka.

– Zbyt często szukamy ładnie wyglądających produktów. Kupujemy je, mając nadzieję, że ich wdrożenie od razu uszczęśliwi wszystkich – dodaje Peter Gocke. Takie podejście sprawdzało się w przeszłości w przypadku prostych aplikacji stosowanych do refundacji świadczeń medycznych i zadań administracyjnych.

Jednak w miarę jak przechodzimy na wyższe poziomy dojrzałości cyfrowej, złożoność procedur organizacyjno-klinicznych rośnie – szpitale muszą dokładnie przeanalizować swoje procesy i przemyśleć je, zanim zostaną utrwalone wprowadzeniem systemu IT.

O wiele większym problemem w wielu placówkach jest niezrozumienie transformacji cyfrowej. Wielu menedżerów tkwi w bańce błędnych przekonań co do roli systemów e-zdrowia albo traktuje je w kategoriach technologii, a nie rozwiązań transformujących całą organizację. Dlatego pierwszym krokiem, jakim zaleca Gocke, jest zweryfikowanie nastawienia do cyfryzacji zdrowia i jego konfrontacja z wyzwaniami, przed jakimi placówka stoi dzisiaj i z którymi będzie się mierzyła za 5–10 lat.

Technologie się zmieniają, dane zostają

– Gdyby szpital Charité był hotelem, byłby hotelem jednogwiazdkowym – żartuje Gocke, podkreślając rosnącą rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami pacjentów a rolą placówek medycznych. Nawet jeśli zapewnimy wysokiej klasy usługi medyczne, z perspektywy pacjenta może to nie wystarczyć. Zwłaszcza w przypadku chorych ze schorzeniami niezagrażającymi ich życiu, opieka nie ogranicza się tylko do operacji, wizyt lekarskich i zabiegów, ale także obejmuje elementy miękkie jak komunikacja z podmiotem, organizacja przyjęć do szpitala itd. I właśnie w tym zakresie cyfryzacja oferuje ogromne możliwości, godząc rozbieżne cele pacjentów, płatników i świadczeniodawców.

Pierwszy punkt kontaktu z systemem opieki zdrowotnej powinien być cyfrowy, aby skutecznie triażować pacjentów, koordynować opiekę oraz unikać marnowania ograniczonych zasobów opieki zdrowotnej i czasu pacjentów. Na tym etapie automatyzacja może ułatwić pracę na kolejnych poziomach opieki. Każdy podmiot powinien zastanowić się, jak harmonijnie połączyć opiekę wirtualną i fizyczną.

Charité – największy w Europie szpital i pierwsza placówka europejska w nowym rankingu Newsweeka inteligentnych szpitali – stworzył kilka lat temu strategię transformacji cyfrowej Charité 2030. Wśród najważniejszych założeń są m.in. koncepcja szpitala w domu, wirtualna opieka, integracja danych z różnych punktów opieki w ramach elektronicznej dokumentacji medycznej, likwidowanie silosów danych.

– Dobra opieka zdrowotna to nauka oparta na danych – podkreśla Gocke. Sztuka cyfryzacji polega na zdolności do ekstrapolacji, myślenia z wyprzedzeniem i wykorzystywania już istniejących środków do osiągnięcia założonych w przyszłości celów.

Należy przy tym pamiętać, że technologie szybko się zmieniają, a te, których używamy dzisiaj, staną się przestarzałe w ciągu 10 lat. Technologie przemijają, dane zostają – mówi Gocke, dodając, że sporo danych pozostaje niewykorzystanych. Przykładowo, z urządzeń do noszenia, jak smatwatche. Nawet jeśli nie są to urządzenia medyczne i dane nie są idealnie dokładne, to mogą sugerować problemy pacjenta jak zbyt niska aktywność fizyczna albo zaburzenia snu. Jak twierdzi Greet Vink, informacje z systemów spoza elektronicznej dokumentacji medycznej powinny być uwzględniane przez lekarzy, bo często są one ważne z perspektywy pacjenta. Mogą one służyć jako sygnał ostrzegawczy, tworzyć pętlę sprzężenia zwrotnego po leczeniu lub być składnikiem tzw. wyników raportowanych przez pacjentów (PROMs – Patient-Reported Outcomes).

Transformacja cyfrowa to niewdzięczna robota

Transformacja, paradoksalnie, często zaczyna się od zastoju. Jest on niezbędny, aby zrewidować istniejące procesy, zakwestionować kultywowane od lat błędne przekonania i dostroić organizację do aktualnej sytuacji i nowych wyzwań.

Taki audyt przed-transformacyjny wymaga m.in. zadania sobie szczerych pytań na temat istniejących problemów i spekulowania na temat alternatywnych scenariuszy. Gocke poleca zadawanie pytań „dlaczego” tak długo, jak to konieczne, aby zidentyfikować źródło wąskich gardeł w przepływie pracy. Kluczowe są trzy rundy pytań:

• Dlaczego chcemy to zrobić?
• Czego potrzebujemy, aby to zrobić?
• Jak to zrobić?

Także Charité przechodzi obecnie głęboką fazę transformacji obejmującą m.in. wymianę systemu IT do tworzenia elektronicznej dokumentacji medycznej.

– Technologia to najłatwiejszy etap zmiany. Trudniejsza część zaczyna się, gdy trzeba zmienić nawyki i zrestrukturyzować procesy. Aby odnieść sukces, potrzebna jest praca zespołowa – tutaj każdy pracownik musi zostać zaangażowany. To nigdy nie jest tylko i wyłącznie zadanie działu IT, ponieważ specjaliści IT nie są końcowymi użytkownikami technologii – podkreśla Gocke.

Kluczowa może okazać się cierpliwość, konsekwencja i kontynuowanie przebudowy przepływów pracy, mimo zakłóceń. Jest to niepopularna praca i bolesny proces. Jednak w końcu każda placówka osiąga punkt krytyczny, w którym korzyści z transformacji cyfrowej przewyższają wysiłki.

Nigdy nie czekaj na lepsze technologie

Zarządzanie zmianą w szpitalu jest złożone i wymaga wielu kompromisów, pogodzenia ze sobą sprzecznych interesów działu IT, menedżerów, lekarzy i pacjentów. To może się udać tylko wtedy, gdy dyrektor szpitala jest liderem, który wie, jak komunikować się z pracownikami i negocjować zmiany.

– W Charité wdrożyliśmy podejście oparte na jasnych celach i wynikach – mówi Gocke. Zarząd wyznacza cele i dzieli ich realizację na poszczególnych pracowników. W ten sposób każdy może się zaangażować i pracować nad projektem.

Opór przed cyfryzacją jest często źle rozumiany. Jeśli ludzie mieli złe doświadczenia z istniejącym oprogramowaniem, prawdopodobnie będą żywić negatywne uczucia wobec nowych systemów e-zdrowia. Niestety, wiele z nich jest przestarzałych: na bazie starej, nieprzyjaznej architektury były rozbudowywane stopniowo do realizacji coraz to nowszych zadań. Lekarze się do nich przyzwyczaili, bo musieli, co jednak nie oznacza, że są one dobre.

Zapytani o najgorszą radę, jaką kiedykolwiek otrzymali w odniesieniu do cyfrowej transformacji w opiece zdrowotnej, Gocke i Greet Vink są zgodni: „nie wdrażaj teraz, poczekaj na lepsze rozwiązanie”. Ta obietnica lepszej, stabilniejszej, nowocześniejszej technologii jest złudna. Czekając, placówka medyczna szybko traci dystans do ewolucji technologicznej i jest skazana na nadrabianie zaległości, zamiast wykorzystywać możliwości stwarzane przez innowacje cyfrowe. Obydwoje twierdzą też, że technologia przetwarzania głosu na tekst i zapisy w EDM to największa szansa na to, aby elektroniczna dokumentacja medyczna odzyskała dobre imię w grupie jej użytkowników, czyli lekarzy.

Czytaj także: Jak wdrażać innowacje w szpitalu? Znajdź lidera zmian

W 2022 roku WHO przeprowadziło badanie cyfryzacji ochrony zdrowia w 52 krajach regionu europejskiego WHO. Mimo ostatnich postępów e-zdrowia, nadal nie dogoniliśmy liderów. Gdzie są największe braki?

Europejska mapa e-zdrowia

Przeprowadzone po pandemii koronawirusa badanie miało pokazać, jak poszczególne kraje europejskiego regionu WHO wykorzystują potencjał cyfryzacji do wzmocnienia odporności systemu zdrowia na kryzysy, unowocześnienia sektora i poprawy dostępności usług medycznych. Wyniki pozwalają się zorientować w dojrzałości cyfrowej 52 państw oraz porównać poziom rozwoju e-zdrowia.

Aby przygotować raport, WHO wysłało do ministerstw zdrowia ankietę złożoną z 95 pytań dotyczących rozwoju infrastruktury cyfrowej, wdrożenia usług e-zdrowia na poziomie krajowym, strategii wymiany i przetwarzania danych.

Wypełniły ją wszystkie 53 państwa, a do ostatecznego raportu zaakceptowano 52. Badanie ma też swoje braki – koordynatorzy odpowiedzialni za udzielenie odpowiedzi często wskazywali, że nie mają wiedzy dotyczącej danego zakresu e-zdrowia. Na podstawie ankiet, WHO opublikowała raport „The ongoing journey to commitment and transformation: digital health in the WHO European Region 2023”, a w kwietniu 2024 – dane krajowe przedstawione w formie graficznych profili.

Polska: Ocena dobra z wieloma minusami

Po wdrożeniu e-recepty i Internetowego Konta Pacjenta (IKP, także w wersji mobilnej), poprawiliśmy znacznie wyniki w zakresie rozwoju krajowych usług cyfrowych oraz dostępu pacjentów do danych zgromadzonych w elektronicznej dokumentacji medycznej – nawet jeśli IKP umożliwia wgląd tylko do wąskiego zakresu danych z EDM. Plusem jest też wdrożenie EDM. Analizując odpowiedzi w tym zakresie, można się szybko zorientować, że ówczesne Ministerstwo Zdrowia trochę podkolorowało poziom wdrożenia EDM.

Duże niedociągnięcia mamy w zakresie wymiany danych, systemu nadzoru epidemiologicznego, a także ram prawnych i strategii dla różnych obszarów e-zdrowia. Czego dokładnie brakuje?

• Strategii dotyczącej e-zdrowia i telezdrowia
• Narodowej strategii danych medycznych
• Określenia ram dla wykorzystania danych do analiz big data
• Systemu oceny jakości usług medycznych
• Krajowego systemu ostrzegania o zagrożeniach epidemiologicznych
• Systemu monitoringu danych o chorobach

Wytycznych ewaluacji inicjatyw z zakresu zdrowia cyfrowego (np. telemedycyny i m-zdrowia) Prezentujemy przetłumaczony, 4-stronicowy profil e-zdrowia dla Polski. Choć opiera się on na danych z 2022 roku, jest on aktualny. Na infografice pokazano, czy dany element systemu e-zdrowia został wdrożony (kolumna ODPOWIEDŹ) oraz ile badanych państwa odpowiedziało pozytywnie (kolumna % odpowiedzi TAK).

Pobierz czasopismo OSOZ z INFOGRAFIKĄ w wysokiej rozdzielczości (str. 40-43)

Więcej infografik: AI przeżywa boom w medycynie. Najnowsze dane

W Wielkiej Brytanii rozpoczęła się 3 faza badań klinicznych nad szczepionką mRNA na czerniaka – najbardziej śmiertelnego raka skóry. Wyniki fazy drugiej badań sugerują zmniejszenie ryzyka nawrotu raka u zaszczepionych osób.

Szczepionka na raka

Szczepienia mRNA triumfowały podczas pandemii COVID-19, ale prace nad nimi zaczęły się znacznie wcześniej właśnie z myślą o leczeniu nowotworów. Naukowcy wierzą, że dzięki „programowaniu” układu odpornościowego można zmobilizować go do skutecznego namierzania i eliminowania komórek nowotworowych. Technologia szczepień mRNA polega na wprowadzeniu do organizmu fragmentów mRNA, których zadaniem jest kopiowanie i przenoszenie informacji genetycznej z naszego DNA do innych komórek.

W przypadku szczepionki przeciwnowotworowej, odpowiednio zaprojektowane fragmenty mRNA transportują informacje o antygenach specyficznych dla nowotworu. Dzięki nim, układ odpornościowy potrafi szybko rozpoznać i zniszczyć komórki raka, gdy zaczynają się one tworzyć w organizmie. Sekwencje mRNA pacjenta są zamykane w nanocząsteczkach lipidowych (tłuszczowych), a po ich wprowadzeniu do organizmu, wysyłają komórkom sygnał do wytwarzania antygenów nowotworowych, wywołując odpowiedź immunologiczną.

Szczepionki mRNA są formą treningu układu odpornościowego w rozpoznawaniu i aktywowaniu celowej odpowiedzi immunologicznej przeciwko tym komórkom, które mają określone antygeny.

Obiecujące badania kliniczne

Zebrane dotąd dane sugerują, że szczepionka mRNA przeciwko czerniakowi działa najlepiej, gdy jest stosowana razem z innymi terapiami przeciwnowotworowymi. Wstępne wyniki badań fazy 2 wykazały, że pacjenci, którzy stosowali spersonalizowaną szczepionkę mRNA wraz z lekiem immunoterapeutycznym, mieli o 49% niższe ryzyko zgonu lub nawrotu czerniaka w okresie trzech lat w porównaniu z osobami, które przyjmowały tylko lek immunoterapeutyczny.

Naukowcy mają nadzieję, że badania kliniczne fazy 3 na dużej grupie osób pozwolą potwierdzić skuteczność szczepionki. Byłby to zupełnie nowy sposób leczenia wykorzystujący naturalne mechanizmy obronne organizmu, pozbawiony poważnych skutków ubocznych naświetlania albo chemioterapii. Trwają już badania nad innymi terapiami mRNA dla m.in. raka płuc, trzustki i mózgu.

Największą zaletą mRNA jest możliwość jej personalizacji do unikalnego profilu genetycznego raka występującego u pacjenta. Poprzez sekwencjonowanie DNA nowotworu, można określić rodzaj mutacji i na tej podstawie zaprojektować szczepionkę idealnie dopasowaną dla każdego chorego. Badania dotyczą szczepionek, które mogłyby być aplikowane u chorych w ramach terapii albo zapobiegania nawrotom, a nie u zdrowych osób w celu profilaktyki raka. W 2022 roku, w Polsce czerniaka zdiagnozowano u ponad 3500 osób. Liczba ta podwaja się co 10 lat. To wyjątkowo agresywna forma nowotworu, szybko atakująca także inne organy. Choć w ostatnich latach dokonano wielu postępów w leczeniu, rak nadal cechuje się dużą śmiertelnością.

Czytaj także: OECD: AI ogromną szansą dla medycyny, ale trzeba uważać

W ramach programu „Wsparcie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ)”, NFZ przyzna w formie grantów 1,25 mld zł na inwestycje w sprzęt medyczny, infrastrukturę, systemy e-zdrowia i sprzęt IT. Oto najważniejsze informacje o programie wsparcia, który potrwa do 2028 roku.

Terminy, nabory i wysokość grantów

Pieniądze w projekcie FEnIKS (skrót od urzędowej nazwy Priorytet FENX.06 Zdrowie) pochodzą ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Mogą po nie sięgnąć placówki posiadające umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia na realizację usług POZ albo te, które dopiero planują się otworzyć (pod warunkiem, że będą miały umowę z NFZ w dniu podpisania umowy o udzielenie grantu).

NFZ planuje cztery nabory: lipiec 2024, 2025 r., 2026 r. i 2027 r. W pierwszym do rozdysponowania jest pula środków 180 mln zł. Na wsparcie może liczyć łącznie 2000 podmiotów: 476 dużych, 1764 średnie i 7039 małe. Dofinansowanie ma charakter grantu, a więc nie jest potrzebny wkład własny.

Wysokość wsparcia zależy od rocznej liczby pacjentów na liście aktywnej POZ-tu.

• Do 300 000 zł – dla placówek od 1 do 5 000 pacjentów ;
• Do 450 000 zł – od 5 001 do 10 000 pacjentów;
• Do 600 000 zł – powyżej 10 000 pacjentów.

Podmioty, które otrzymają wsparcie, muszą wydać środki do 30 czerwca 2028 roku oraz zapewnić trwałość projektu na okres 5 lat, liczony od daty płatności końcowej.

Premiowane mają być placówki działające na obszarze o niskiej dostępności usług medycznych. Efektem projektów w ramach FEnIKS ma być m.in.

• zwiększenie liczby POZ-tów,
• poszerzenie oferty podstawowych i specjalistycznych usług zdrowotnych (w tym diagnostycznych, profilaktycznych, opieki domowej i środowiskowej),
• lepsza jakość ochrony zdrowia oraz koordynacja usług na poziomie POZ.

Na co można przeznaczyć grant?

Nabory będą dotyczyć trzech obszarów inwestycyjnych:

• Zakup sprzętu i wyposażenia medycznego;
• Zakup sprzętu serwerowo – sieciowego, sprzętu komputerowego oraz oprogramowania teleinformatycznego;
• Roboty budowlane w zakresie infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności leczniczej (dostosowanie POZ-tu, rozbudowa lub budowa nowego).

Jakie inwestycje w rozwiązania e-zdrowia kwalifikują się do programu?

Na dofinansowanie czekają m.in. POZ-ty, które od dawna planują większe inwestycje IT, ale zawsze brakowało im pieniędzy. FEnIKs razem ze środkami z Krajowego Planu Odbudowy to największa od lat okazja na podniesienie dojrzałości cyfrowej. Tak duży zastrzyk pieniędzy szybko może się szybko nie powtórzyć.

Inwestycje w e-zdrowie zdefiniowano szeroko i zaliczają się do nich sprzęt, oprogramowanie, serwery i sieć teleinformatyczna. Zakładając, że większość placówek ma już hardware (sprzęt IT) – co sugerują wyniki najnowszego badania Centrum e-Zdrowia – placówki medyczne ostrzą apetyty na systemy IT (software).

I tutaj pierwsza uwaga: największą szansę mają projekty e-zdrowia, które wpasowują się w główny cel FEnIKSa, czyli zagwarantowanie pacjentom równego dostępu do świadczeń w ramach POZ, AOS i opieki psychiatrycznej oraz niwelowanie „białych plam”, czyli  obszarów o zagrożonej lub wykluczonej dostępności do realizacji środowiskowej opieki zdrowotnej.

W praktyce oznacza to takie projekty jak sprzęt, oprogramowanie do usług telemedycznych, centrale telefoniczne, systemy IT wspomagające opiekę koordynowaną, rozwiązania serwerowe do archiwizacji bazy danych.

Lista kwalifikowanego sprzętu i oprogramowania IT udostępniona przez NFZ:

• Serwer backupowy wraz z oprogramowaniem serwerowym i backupowym i macierzą dyskową
• UPS- serwer
• Zestaw komputerowy / All in one
• Laptop
• Urządzenie wielofunkcyjne
• UPS-komputer
• Oprogramowanie systemowe – w tym oprogramowanie do realizacji opieki koordynowanej
• Urządzenie sieciowe typu switch
• Chat boty do rejestracji pacjentów – zakup licencji z wyłączeniem abonamentu
• Serwer do archiwizacji bazy danych oprogramowania do obsługi poradni oraz archiwizacji dokumentacji medycznej / skanów dokumentów dołączanych do dokumentacji
• Urządzenie do rejestracji obrazu / drukarka do USG
• Tablet / smartfon z podstawowymi funkcjami niezbędnymi do kontaktowania się z pacjentem
• Centralka telefoniczna

Ograniczenia i szanse FEnIKSa

Z informacji NFZ wynika, że będzie kilka ograniczeń. Przykładowo, mówiąc o sprzęcie serwerowym NFZ ma na myśli serwery lokalne, a nie usługi chmurowe. Eksperci krytykują takie podejście, bo to inwestowanie pieniędzy w technologie o krótkim terminie ważności. Trend przechodzenia na chmurę wynika z bezpieczeństwa danych, lepszego zarządzania danymi, agregowania danych do rozwiązań sztucznej inteligencji. Przykładowo, szacuje się, że do 2026 roku, 80% szpitali w USA przejdzie na chmurę.

Aktualizacja: w naborze ogłoszonym przez NFZ, znalazły się usługi chmurowe w zakresie kopii bezpieczeństwa

Zawiodą się też ci, którzy myśleli o zasileniu budżetu na wdrożenie systemów do prowadzenia elektronicznej dokumentacji medycznej EDM. A takich placówek jest nadal wiele. Na liście kwalifikowanych rozwiązań IT nie ma systemów do EDM.

Są za to systemy do komunikowania się z pacjentami, chat boty do rejestracji pacjentów oraz systemy wspierające opiekę koordynowaną. Zwłaszcza ostatni obszar powinien zainteresować POZ-ty, które już wdrożyły lub wdrażają OK i planują lepszą obsługę informatyczną ścieżki pacjenta. Zwłaszcza, że dostawcy IT zaoferowali od czasu uruchomienia OK nowe funkcjonalności pomagające w koordynacji.

Czytaj także: NFZ ogłasza pierwszy nabór do FEnIKSa. Sprawdź wymagania

Brytyjska Służba Zdrowia (NHS) otwiera publiczną e-klinikę z cyfrowymi terapeutami AI. Jest to odpowiedź na wydłużające się kolejki do fizjoterapeutów, spowodowane niedoborami personelu i zwiększonym zapotrzebowaniem na usługi rehabilitacyjne.

Wirtualny fizjoterapeuta bez kolejki

Platforma Flok Health otrzymała zielone światło od organu regulacyjnego Care Quality Commission i może świadczyć usługi opieki zdrowotnej. Nie jest to jednak fizyczna, ale w pełni cyfrowa platforma rehabilitacyjna zapewniająca personalizowany coaching. Wirtualny fizjoterapeuta zleca ćwiczenia, uczy technik radzenia sobie z bólem, monitoruje objawy i na bieżąco dostosowuje leczenie do postępów.

Choć podobne aplikacje istnieją już od dawna, jest to pierwsza platforma, która zostanie uruchomiona w ramach publicznej ochrony zdrowia. To oznacza, że pacjenci z bólem pleców będą mogli być kierowani do cyfrowych terapeutów przez swoich lekarzy rodzinnych lub skorzystać z nich indywidualnie w razie potrzeby. Sesje ćwiczeniowe są dobierane na podstawie informacji podanych podczas e-triażu.

Serwis ma przede wszystkim zapewnić szybką opiekę oraz rozładować kolejki. Liczba osób na listach oczekujących na leczenie dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego wzrosła o 27% w ciągu ostatniego roku. Usługi zdrowotne w zakresie leczenia m.in. bólu pleców, odcinka szyjnego i kolan stanowią już 30% konsultacji lekarskich w Anglii. Odbija się to na gospodarce kraju – schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego są odpowiedzialne za 30 milionów dni roboczych zwolnień lekarskich rocznie.

E-rehabilitacja to jedyna alternatywa

Zatwierdzenie działalności kliniki wywołało dyskusje, czy sztuczna inteligencja powinna pełnić rolę rehabilitanta. Przeciwnicy są zdania, że AI może być uzupełnieniem usług świadczonych przez wykwalifikowanych pracowników ochrony zdrowia, ale nie jest w stanie ich zastąpić. Potrzebne są dalsze badania nad jakością i bezpieczeństwem tego typu rozwiązań cyfrowych.

Z kolei zwolennicy argumentują, że nie ma innego wyjścia: popyt na usługi rehabilitacyjne rośnie głównie za sprawą starzejącego się społeczeństwa i zwiększającego się odsetka osób otyłych – nadwaga i otyłość są jednymi z wiodących czynników ryzyka chorób narządów ruchu. Według twórcy platformy, takie rozwiązanie jest o wiele lepszą alternatywą niż pozostawienie cierpiących pacjentów bez jakiejkolwiek opieki.

Fizjoterapeuci AI z dobrymi ocenami

Wyniki trzymiesięcznego pilotażu e-rehabilitacji, w których wzięło 1000 pracowników NHS, są obiecujące. Wszyscy stwierdzili, że doświadczenia z AI-fizjoterapeutą było co najmniej takie same jak w przypadku fizjoterapeuty-człowieka, a 57% – że było nawet lepsze. Dane z badania przeprowadzonego w szpitalach uniwersyteckich w Cambridge wskazują, że cyfrowa klinika pomogła skrócić czas oczekiwania na fizjoterapię.

Flok to pierwszy i na razie jedyny cyfrowy dostawca usług rehabilitacyjnych zatwierdzony na rynku. Jest też certyfikowany jako wyrób medyczny w zakresie pełnej automatyzacji selekcji, oceny i leczenia bólu pleców. System nie może diagnozować pacjentów, ale jedynie przeprowadzać triaż, decydując, czy chory powinien zostać umówiony do fizjoterapeuty, czy wystarczy wizyta u lekarza rodzinnego albo terapia on-line.

Czytaj także: Cyber OKO pomaga w rehabilitacji neurologicznej w Katowicach

Czy sztuczna inteligencja zastąpi lekarzy? A może już to robi, tylko jeszcze o tym nie wiemy? Na temat stanu rozwoju AI w polskiej ochronie zdrowia rozmawiali w TVP Info Profesor Katarzyna Kolasa (Dyrektor Centrum Zdrowia Cyfrowego na Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie), Łukasz Sosnowski (Sieć Lekarzy Innowatorów Naczelnej Izby Lekarskiej, NIL IN) oraz Tomasz Stachlewski (Dyrektor ds. Technologii w Regionie Europy Środkowo-Wschodniej w Amazon Web Services, AWS).

Legislacja daleko za tempem rozwoju AI

–  Mam nadzieję, że zmiany w ochronie spowodowane AI nadejdą szybciej niż później – mówiła Prof. Kolasa, podkreślając, że lekarze w USA wdrażający AI w praktyce klinicznej są zadowoleni z rezultatów. Oparte na sztucznej inteligencji rozwiązania pozwalają skracać czas oczekiwania na procedury medyczne i poprawiać wyniki leczenia. Jednak obecnie nie jesteśmy jeszcze przygotowani na pełne zastosowanie AI w polskiej ochronie zdrowia. Problemem jest legislacja oraz mentalność pacjentów.

Tomasz Stachlewski z AWS zwrócił uwagę, że także w Polsce powstają innowacje AI dla ochrony zdrowia. Za przykład podał Cardiomatics, krakowski startup wykorzystujący AI do automatycznej analizy sygnału EKG. System skraca czas diagnozy, wspomagając lekarza w żmudnych i czasochłonnych czynnościach, które można zautomatyzować bez szkody dla jakości diagnozy. AI może też przyspieszyć badania nad nowymi lekami – wszystko dzięki ogromnym możliwościom analizy danych. Tomasz Stachlewski powołał się na przykład rozwiązania AI, które korzystając z danych na temat 3 miliardów białek, jest wykorzystywane do poszukiwania nowych molekuł, które staną się podstawą nowych leków. Takie symulacje to przyszłość przemysłu farmaceutycznego.

– AI powinna wspomagać lekarza w obszarach diagnostyki i terapii. Może go już zastąpić, ale tylko w procesach związanych z obsługą pacjenta, jak zarządzanie kolejkami, kierowanie ruchem pacjentów z SOR-u do oddziałów – mówił z kolei Łukasz Sosnowski. Według przedstawiciela NIL IN, AI dobrze sprawdza się w organizacji pracy placówki medycznej, planując optymalne wykorzystanie sprzętu i personelu.

Nie każde AI sprawdzi się w medycynie

Na pytanie, czy AI będzie wspierać lub przeprowadzać diagnozę, Sosnowski podkreślił, że przeszkodą jest legislacja. Wiele rozwiązań AI nadal posiada tzw. black box – ich sposób działania pozostaje tajemnicą nawet dla twórców algorytmów i nie ma nad nimi kontroli. Tymczasem, aby systemy AI były stosowane w medycynie, muszą przejść przez badania kliniczne i otrzymać status certyfikowanych urządzeń medycznych. W medycynie nie ma miejsca na rozwiązania, które nie są zgodne z filozofią evidence-based medicine, czyli medycyny opartej na faktach.

Profesor Kolasa zaznaczyła, że dyskusja o AI powinna skupić się na korzyściach dla pacjentów. Już w tej chwili jest mnóstwo aplikacji na telefon, które nas wspierają w procesie profilaktyki i leczenia, zaczynając od aplikacji mobilnych do telekonsultacji, a kończąc na rozwiązaniach podpowiadających zmiany w stylu życia na podstawie parametrów zdrowia. Dzięki AI, pacjent może pozostawać pod opieką, nawet jeśli nie ma możliwości spotkania się z lekarzem. Do tego AI może kontrolować, kiedy taka wizyta jest potrzebna.

Nawiązując do prawnego uregulowania AI, Profesor Kolasa zgodziła się, że rozwiązania AI muszą być oparte na badaniach klinicznych. – Jestem dużym orędownikiem regulacji AI, nie tylko po to, by chronić pacjentów, ale także by chronić interesy tych, którzy tworzą rozwiązania AI. Dzięki wytycznym będą oni znali kolejne etapy rozwoju produktu, jak to jest w przypadku leków czy wyrobów medycznych – zaznaczyła Profesor Kolasa. Inwestując w certyfikowane produkty system zdrowia ma gwarancję dobrze wydanych pieniędzy, a lekarze – pewność, że są bezpieczne i godne zaufania.

Profesor AI zastąpi Dr Google

Mimo zachwytu nad potencjałem AI – który obecnie przeżywa cały świat w związku z rozwojem generatywnej AI jak ChatGPT – w ochronie zdrowia nowe technologie muszą być stosowane pod okiem lekarza. Tak jak się dzieje w tej chwili w radiologii, gdzie algorytmy wyćwiczone na milionach zdjęć pacjentów, są w stanie zauważyć nawet najmniejsze zmiany nowotworowe, czasami o wielkości kilku pikseli, niezauważalne dla oka lekarza. Jednak na końcu to lekarz wydaje decyzję, bo AI też może się mylić. W przyszłości będziemy obserwować bliską współpracę AI z lekarzami, a nie wypieranie lekarzy przez AI. Także z tego powodu, że pacjenci potrzebują opieki i wsparcia drugiego człowieka.

Pacjenci już dziś korzystają szeroko z technologii do wspierania własnego zdrowia. Najlepszym przykładem jest Dr Google, któremu ufa większość ludzi. Czy zaufają też AI?

– Każdy pacjent chce być zdrowy lub zostać wyleczony; każde rozwiązanie, które pomoże lekarzowi leczyć lub monitorować stan zdrowia chorego na odległość i interweniować w razie niepokojących sygnałów, spotka się z akceptacją pacjentów – podsumował Łukasz Sosnowski.

Czytaj także: Katarzyna Kolasa: „Bez AI, system zdrowia zbankrutuje”

Jak przeprowadzić badanie satysfakcji pacjentów, aby uzyskać przydatne i wiarygodne wyniki, a kiedy wystarczą dane, które placówka medyczna już posiada np. w systemach IT?

Nigdy nie zakładaj, że wiesz „co wyjdzie”

Badanie opinii pacjentów ma wiele pułapek. Niewłaściwie zadane pytania mogą prowadzić do wniosków, które można wyciągnąć nawet bez ankiety, albo jedynie potwierdzają z góry przyjętą tezę. Nie jest rzadkością, że wyniki trafiają do szuflady, bo zidentyfikowanych problemów, jak długi czas oczekiwania w poczekalni czy kolejki do rejestracji, nie da się rozwiązać od ręki. Dlatego publiczne placówki medyczne nadal rzadko badają satysfakcję klientów. Powodem jest też brak czasu, koszty albo brak motywacji do monitorowania jakości usług pod względem zadowolenia pacjenta, bo płatnik i tak nie nagradza wygody wizyty w placówce.

Jednak ankiety mogą być źródłem pomysłów na małe udoskonalenia, które nie tylko docenią pacjenci, ale także personel medyczny. Do tego samo prowadzenie badań satysfakcji jest sygnałem, że placówka stara się podnosić jakość obsługi.

Od czego zacząć? Od nowego podejścia do wyników: zamiast oczekiwać pozytywnych opinii – choć są miłe i dowartościowujące albo potwierdzają dobrą robotę działu zarządzania jakością – lepiej od razu przyjąć, że szukane są te krytyczne i niewygodne, bo mogą okazać się najcenniejsze do wdrożenia udoskonaleń oczekiwanych przez pacjentów.

Sporo informacji o potrzebach pacjentów jest w systemach IT

Niezależnie od tego, czy to ankieta realizowana w gabinecie lekarskim albo telefonicznie, kwestionariusz powinien być zawsze krótki, prosty do wypełnienia i zbudowany pod konkretny cel. Pytania muszą być sformułowane razem z pracownikami wszystkich szczebli – od rejestracji po lekarzy i pielęgniarki – aby pytać o konkretne kwestie. Wspólne budowanie ankiety i komunikowanie jej celów pozwoli uniknąć potencjalnych wątpliwości wśród personelu dotyczących konsekwencji badania.

Najtrudniejszym zadaniem jest poprawne sformułowanie celu. Badać można satysfakcję z procesu umówienia wizyty, pierwsze wrażenie (wygląd i wyposażenie), sposób komunikacji (czy lekarz odpowiednio wyjaśnia wyniki leczenia, czy rejestracja dba o komfort pobytu pacjenta), empatię i szacunek personelu, zadowolenie z opieki oraz jej efektów.

Mając określony cel, łatwiej jest zdefiniować pytania oraz określić, czy badanie w ogóle jest potrzebne. Jeśli chcemy poprawić obsługę pacjenta w rejestracji, w pierwszej kolejności lepiej poszukać odpowiedzi w danych w systemie IT i źródłach zewnętrznych. Analiza danych z terminarza może zdemaskować wąskie gardła obsługi i podpowiedzieć, jak zreorganizować sposób organizacji przyjęć. Istnieje wiele dobrych praktyk, które sprawdzają się w każdym podmiocie: kioski rejestracyjne, system przywołań, przypomnienia o wizytach itd.

Pytaj o ulepszenie, która można wprowadzić dzięki e-zdrowiu

Zawsze warto pytać o konkretne ulepszenia, które placówka może wprowadzić, ale będą wymagały dodatkowych inwestycji, np. w rozwiązania e-zdrowia. Czy pacjenci chcieliby mieć możliwość umawiania się on-line? Czy łatwo umówić się przez telefon? Czy wdrożyć własną aplikację do telewizyt? Czy pacjenci chcą, aby im przypominać o wizytach kontrolnych?

Pytania muszą być jasno sformułowane. Jeśli placówka planuje wprowadzić nową usługę e-zdrowia polegającą na np. powiadomieniach SMS o zbliżającej się wizycie, zamiast pytać jedynie „czy” uruchomić taką możliwość. Warto od razu dopytać, ile przypomnień chcieliby otrzymywać, a do tego czy SMS-em, czy e-mailem. Format odpowiedzi musi być zróżnicowany. Zaleca się stosowanie skal, np. Likera (od „zdecydowanie się nie zgadzam” do „zdecydowanie się zgadzam”), prostych list z kilkoma opcjami, emotikonów reprezentujących emocje albo niedokończonych zdań.

Pytania otwarte powinny być stosowane bardzo ostrożnie. Placówki medyczne najczęściej chcą wiedzieć, jakich zmian oczekują pacjenci albo co chcieliby zmienić. Odpowiedzi mogą być przewidywalne i standardowe: szybka obsługa, więcej czasu na wizytę itd. Czasami lepiej zapytać np. co działa lepiej w innych placówkach (także prywatnych) albo czego brakuje im podczas rozmowy z lekarzem (konkretyzacja).

Należy pamiętać, aby jasno określić, który etap ścieżki pacjenta jest poddawany badaniu i czy w ogóle możliwe jest wprowadzenie zmian, które mogą zaproponować pacjenci. Prowadząc badanie, kluczowe jest dobre przemyślenie metryczki, bo inne oczekiwania mają osoby młode płynnie posługujące się technologiami cyfrowymi, a inne – seniorzy. Aby badanie było wiarygodne, musi być anonimowe i do tego pacjenci muszą mieć pewność, że takie jest.

---

Inne metody monitoringu jakości obsługi pacjenta:

• Opinie pracowników zbierane podczas zebrań;
• Monitoring wpisów w mediach społecznościowych i na stronach oceniających lekarzy;
• Kioski/tablety/skrzynki pozwalające podzielić się opinią po zakończeniu wizyty;
• Tajemniczy pacjenci (klienci), czyli osoby raportujące przebieg wizyty;
• Analiza danych z systemu IT, np. trendy średniego czasu oczekiwania na wizytę.

---

Detale decydujące o jakości badania opinii pacjentów

Jeśli ustawa o jakości i bezpieczeństwie pacjenta wejdzie w życie jak zaplanowano, czyli w 2025 roku, raportowanie wskaźników jakościowych stanie się obowiązkowe i trzeba je będzie wbudować w wewnętrzne procesy. Do tego w sposób powtarzalny i cyfrowy, aby ułatwić sprawozdawanie wyników.

Jeśli mówimy o klasycznych badaniach prowadzonych dobrowolnie, formularz papierowy do wypełnienia w poczekalni jest najpopularniejszą formą, bo gwarantującą anonimowość. Ale i tu trzeba uważać na kilka detali. Jeśli pacjent wypełnia ankietę w poczekalni i akurat wszystkie wizyty opóźniły się o pół godziny, bo lekarz musiał przyjąć pilnych, niezaplanowanych pacjentów, można spodziewać się negatywnych wyników – i to nawet jeśli padają pytania o sprawy inne niż czas oczekiwania na wizytę. Bardziej wiarygodne są ankiety telefoniczne, gdy pacjent ocenia jakość wizyty z perspektywy czasu, a nie na gorąco. Jednak taka forma wymaga już zatrudnienia firmy zewnętrznej, a to generuje dodatkowe koszty i nie jest anonimowa.

Oprócz metryki demograficznej warto rozważyć też metrykę medyczną, ale taką, która nie pozwala zidentyfikować pacjenta. Czy wizyta miała charakter profilaktyczny? Czy problem zdrowotny został rozwiązany lub czy pacjent choruje na chorobę przewlekłą?

Interpretacja danych

Aby wyniki były reprezentatywne, trzeba dobrze dobrać próbę badaną, pamiętając o losowości wyboru pacjentów do ankiety. Można założyć, że ankietę otrzyma na przykład co dziesiąty pacjent po wizycie w okresie dwóch miesięcy albo zostanie ona wysłana pocztą do grupy 500 przypadkowych pacjentów z bazy danych.

Druga metoda może okazać się precyzyjniejsza, bo w przypadku badania w placówce medycznej bardziej skłonni do wypełnienia badania będą pacjenci niezadowoleni. Liczba uzyskanych odpowiedzi może być różna w zależności od wybranej metody, ale zwroty z anonimowych kwestionariuszy nie przekraczają zazwyczaj 30%.

Najwygodniejszą dla placówki medycznej formą badania są formularze wypełniane on-line po przesłaniu linka do ankiety np. e-mailem. Wówczas wyniki są automatycznie agregowane, a nawet pokazywane na wykresach, bez konieczności ich przepisywania do Excela. Jednak w tym przypadku badanie ogranicza się do osób korzystających na co dzień z komputera. Wyjściem jest forma mieszana, np. on-line i ankiety pocztowe.

Oczywiście im więcej odpowiedzi, tym mniejszy błąd badania i więcej opinii z pytań otwartych. O ile mały gabinet uzyska dużo informacji z 50 ankiet, to średniej wielkości przychodnia powinna ich zgromadzić kilkaset.

Po podsumowaniu wyników pozostaje ich interpretacja, przedstawienie zarządowi, opracowanie planu działań i komunikowanie efektów personelowi medycznemu. Elementy pozytywne, czyli docenione przez pacjentów, warto podkreślić i celebrować. Z kolei powtarzające się negatywne opinie powinny pociągać za sobą odpowiednie decyzje reorganizacyjne np. w postaci szkoleń, wdrożeń rozwiązań e-zdrowia, przemyślenia procesu obsługi albo wprowadzenia nowych rozwiązań komunikacji lekarza z pacjentem. l

Czytaj także: Terminarz plus. Korzyści z analizy przepływu pacjentów