Dyrektor CeZ: Moje priorytety to KPO oraz CSIRT CeZ

Centrum e-Zdrowia pracuje nad poprawą cyberbezpieczeństwa placówek zdrowia oraz wykorzystaniem AI dzięki rozwojowi Platformy Usług Inteligentnych. Co chce osiągnąć CeZ pod nowym kierownictwem i czego dotyczy 60 obecnie realizowanych projektów e-zdrowia? Wywiad z dr Małgorzatą Olszewską, Dyrektor Centrum e-Zdrowia.

Jak ocenia Pani Dyrektor rok 2024 w e-zdrowiu w Polsce?

Warto umieścić to pytanie w pewnym kontekście. W drugiej połowie 2024 roku badanie Unii Europejskiej określiło poziom cyfryzacji obszaru ochrony zdrowia w 27 państwach, w tym w Polsce. Nasz kraj zajął wysokie, piąte miejsce, z wynikiem 90% (średnia wyniosła 79%), a zatem już taki wynik może być podstawą do dobrej oceny tego roku właśnie z perspektywy e-zdrowia.

W ostatnim kwartale 2024 r. udało się uruchomić kilka ważnych projektów i procesów, takich jak pilotaż centralnej e-rejestracji czy przygotowanie do realizacji kluczowych zadań związanych z Krajowym Planem Odbudowy. Taka końcówka daje realną nadzieję na dalszy rozwój systemu ochrony zdrowia w Polsce, dzięki nowoczesnym technologiom, narzędziom i systemom opracowywanym i wdrażanym przez Centrum e-Zdrowia. Nie chodzi tu przecież o jakieś punkty, oceny czy zajęcie wyższego miejsca w kolejnym raporcie EU, ale o realną poprawę jakości usług w ochronie zdrowia dla pacjentów oraz komfortu pracy lekarzy i pracowników placówek zdrowia.

I jeszcze jedna, ostatnia refleksja, tym razem w kontekście cyberbezpieczeństwa. Mam nadzieję, że za jakiś czas, może za kilka lat, będziemy wspominać rok 2024 jako moment, w którym zmieniło się podejście do kwestii bezpieczeństwa wrażliwych danych medycznych oraz zapewnienia ciągłości działania systemów i usług w obszarze zdrowia. To rok, w którym na poważnie zajęliśmy się budowaniem zespołu CSIRT CeZ, pełniącego obowiązki sektorowego zespołu reagowania na incydenty bezpieczeństwa komputerowego, a w grudniu podpisaliśmy porozumienia o współpracy w tym obszarze z Instytutem NASK, Wojskami Obrony Cyberprzestrzeni oraz Centralnym Biurem Zwalczania Cyberprzestępczości. Pierwsze rezultaty tych działań są już widoczne – do CSIRT CeZ trafia bezpośrednio coraz więcej zgłoszeń incydentów bezpieczeństwa w sektorze ochrony zdrowia, niemalże cały czas prowadzimy też szkolenia w tym zakresie, adresowane do różnych grup odbiorców w sektorze ochrony zdrowia, szykowane są kolejne porozumienia usprawniające współpracę w tym obszarze, np. z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.

Kierownictwo nad Centrum e-Zdrowia przejęła Pani we wrześniu 2024. Jakie wnioski i przemyślenia ma Pani po kilku miesiącach pracy w CeZ? Co Panią najbardziej zaskoczyło?

Tempo rozwoju nowych technologii, w tym robotyki i sztucznej inteligencji, dzięki której możliwe jest przetwarzanie i analizowanie dużych zbiorów danych w krótkim czasie, co prowadzi do szybszego i skuteczniejszego podejmowania decyzji. Dane od podmiotów świadczących usługi zdrowotne w Polsce wskazują, że obecnie ponad 16% z nich wykorzystuje AI do wspomagania decyzji klinicznych, prawie 12% w tomografii komputerowej, a 11% w rezonansie magnetycznym. Badania wykazują również wyższą skuteczność zastosowania AI w przy wspomaganiu pracy diagnostów (m.in. w diagnozie raka piersi) w porównaniu do tradycyjnych metod, takich jak mammografia.

Wszystkie te trendy wskazują, że sztuczna inteligencja będzie odgrywała coraz ważniejszą rolę w obsłudze telemedycyny i poprawie dostępu do opieki zdrowotnej, umożliwiając zdalne monitorowanie pacjentów oraz wspieranie procesów diagnostycznych. Musimy być gotowi na jej szerokie wdrożenie, zarówno w kontekście diagnostyki, jak i ogólnej obsługi pacjentów.

14 stycznia zakończył się projekt „Strategiczny plan dalszego rozwoju e-zdrowia w Polsce”, realizowany na zlecenie Ministerstwa Zdrowia i Komisji Europejskiej, który wykazał m.in. potrzebę stworzenia centralnej platformy telemedycznej wspierającej integrację systemów i rozwój usług zdrowotnych. Wykorzystanie takich rozwiązań, jak zaawansowane algorytmy AI, pozwoli nie tylko na szybszą diagnozę i leczenie, ale także umożliwi pacjentom łatwiejszy dostęp do usług medycznych, a służbom zdrowia zapewni bardziej efektywne zarządzanie danymi i procesami medycznymi.

CeZ jako jednostka obsługująca Ministra Zdrowia ma już bogate doświadczenie w budowaniu rozwiązań informatycznych dla sektora ochrony zdrowia, ale też mierzy się z wyzwaniami, jak chociażby pogłębione wykorzystanie narzędzi z obszaru sztucznej inteligencji albo wdrożenie e-rejestracji na skalę krajową. Szczególnie zależy nam na tym, aby te rozwiązania były przyjazne i przydatne zarówno pacjentom, jak i pracownikom służby zdrowia.

Jakie ma Pani cele w CeZ? Co jest Pani priorytetem?

Dwa główne cele można scharakteryzować za pomocą kilkunastu liter: KPO oraz CSIRT CeZ. Brzmi to może prosto, ale za tymi hasłami idzie kilkanaście różnych, skomplikowanych, a przede wszystkim niezwykle ważnych projektów, zwłaszcza w przypadku realizacji zadań związanych z Krajowym Planem Odbudowy. Będziemy rozwijać m.in. centralną e-rejestrację, dzięki której mamy szansę w sposób radykalny zmienić już na stałe sposób, w jaki pacjenci będą zapisywać się na wizyty. Natomiast Platforma Usług Inteligentnych może przyczynić się do bardziej powszechnego wykorzystania sztucznej inteligencji w wielu obszarach medycznych, takich jak diagnostyka obrazowa.

Z drugiej strony rośnie rola Centrum e-Zdrowia w ramach Krajowego Systemu Cyberbezpieczeństwa, właśnie w sektorze ochrony zdrowia. Rozwijamy obecnie Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa, czyli CSIRT CeZ. Stanowi on coraz wyraźniej dostrzegane wsparcie w tym obszarze dla placówek ochrony zdrowia. Realizujemy i będziemy realizować więcej szkoleń, spotkań, konferencji i akcji edukacyjnych, chcemy zorganizować dedykowane wsparcie i dyżury realizowane przez 7 dni w tygodniu. To odpowiedź na konkretne potrzeby – placówki medyczne są na świecie jednym z najczęstszych celów ataków cyberprzestępców,

Nasza ostatnia ankieta, zrealizowana w listopadzie 2024 roku z udziałem ponad 11 tysięcy placówek ochrony zdrowia, wykazała, że blisko trzy czwarte z nich nie ma na pokładzie zespołu ds. cyberbezpieczeństwa, a dodatkowe 15% realizuje takie działania z wykorzystaniem wsparcia z zewnątrz. Blisko połowa placówek zgłasza też potrzebę szkoleń z kompetencji cyfrowych, z czego 40% wprost pyta o kursy z zakresu cyberbezpieczeństwa. Widzimy zatem ogromną potrzebę wsparcia sektora ochrony zdrowia na różnych obszarach, ale zawsze w kontekście cyberbezpieczeństwa – i chcemy to wsparcie zapewnić.

Wszyscy czekają na pieniądze z KPO. Na e-zdrowie ma trafić ok. 4 mld zł i także Centrum e-Zdrowia będzie mocno zaangażowane w realizację nowych inicjatyw. Jak CeZ przygotowuje się na nowe projekty?

Nie nazwałabym tego przygotowaniami – my już działamy, i to maksymalnie intensywnie. Jak wszyscy wiemy, czasu na realizację KPO jest bardzo mało, to zaledwie kilkanaście miesięcy, dlatego liczy się dla nas każdy miesiąc i każdy dzień. Dla przykładu: już kilka miesięcy temu rozpoczęliśmy pracę nad jednym z projektów, czyli Platformą Usług Inteligentnych, która ma zapewnić personelowi medycznemu w Polsce wsparcie sztucznej inteligencji. Przechodzimy już na kolejne etapy rozwoju tego projektu.

Nasz podstawowy cel to wdrożenie rozwiązać technologicznych, które mają poprawić jakość opieki zdrowotnej w Polsce poprzez optymalizację procesów diagnostycznych oraz zwiększenie dostępności usług medycznych, zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów. Środkiem do tego celu będzie dostarczenie nowoczesnych narzędzi wspierających analizę stanu zdrowia pacjentów.

Dużo się mówi o AI w ochronie zdrowia. Jakie jest Pani zdanie na ten temat?

Już sam fakt, że rozwój Platformy Usług Inteligentnych będzie jeden z najważniejszych projektów rozwijanych przez Centrum e-Zdrowia w 2025 roku, stanowi w pewnym sensie odpowiedź na to pytanie. Oczywiście zarówno Ministerstwo Zdrowia, jak i podległe mu Centrum e-Zdrowia, widzą korzyści z wykorzystania nowoczesnych technologii z zakresu tzw. sztucznej inteligencji w obszarze zdrowia, ale pod jasno określonymi warunkami.

Będziemy promować te rozwiązania wykorzystujące AI, które są bezpieczne i uzyskały odpowiednie, potwierdzające to certyfikaty. Należy pamiętać, że od 1 stycznia 2025 roku w zaktualizowanym Kodeksie Etyki Lekarskiej w Polsce wprowadzono regulacje dotyczące wykorzystania AI w medycynie. Lekarze mogą korzystać z certyfikowanych systemów AI, ale muszą poinformować o tym pacjenta i uzyskać jego zgodę, jeśli AI wspomaga lekarza w procesie diagnostycznym lub planowaniu terapii. Ważne jest, by lekarze, którym te narzędzia chcemy udostępnić, chcieli z nich korzystać i widzieli w tym wartość dodaną dla swojej pracy.

Faktem jest, że w Polsce mamy też za mało kadr medycznych, choćby radiologów. Nigdy nie możemy jednak zapominać o tym, że nasze działania dotyczą wyłącznie wsparcia lekarzy i personelu placówek ochrony zdrowia, a nie zastępowania ich w jakichś kwestiach. Chcemy dostarczyć im najlepsze, najnowocześniejsze narzędzia i programy, które ułatwią i przyśpieszą działania diagnostyczne. Ale nadal będą to tylko rozwiązania wspomagające, a nie zastępujące człowieka. Na podobnej zasadzie ponad sto lat temu rewolucją wspomagającą lekarzy było chociażby wykorzystanie promieniowania rentgenowskiego, umożliwiającego bezinwazyjne zajrzenie w głąb organizmów pacjentów. Ale aparaty rentgenowskie nie zastąpiły lekarzy – i tak samo nie zastąpią ich narzędzia wykorzystujące algorytmy sztucznej inteligencji czy uczenie maszynowe.

Co jeszcze planuje Centrum e-Zdrowia w 2025 roku? Jakich projektów możemy się spodziewać?

To dość skomplikowane zagadnienie, ponieważ Centrum e-Zdrowia realizuje ponad 60 projektów o zróżnicowanym charakterze i różnych źródłach finansowania. Wiele z nich dotyczy wszystkich osób korzystających z systemu ochrony zdrowia w naszym kraju, jak choćby e-recepty, inne adresowane są tylko do wybranych grup zawodowych lub części pacjentów. Warto też przypomnieć, że znaczna część projektów łączy się z programami unijnymi, takimi jak FERC (Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy), FERS (Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego) czy Krajowy Plan Odbudowy, któremu poświęciliśmy już w tej rozmowie wiele czasu.

Wybór najważniejszych projektów jest trudny, ponieważ każdy z nich ma istotne znaczenie dla różnych grup odbiorców – i tak właśnie je traktujemy. Z perspektywy ogółu pacjentów istotne będą dwa projekty, mocno rozwijane w 2025 roku. Pierwszy to wspomniana już centralna e-rejestracja, wraz z narzędziami wspierającymi interakcję pacjentów z podmiotami leczniczymi. W perspektywie kilku najbliższych lat oznacza to wygodniejsze zapisywanie się na wizyty, a także szansę na skrócenie czasu oczekiwania i ewentualne wygodniejsze odwoływanie czy zmiany terminów. Mamy nadzieję, że przyczyni się to też do zredukowania liczby niewykorzystanych wizyt pacjentów, w duchu akcji „Odwołuję, nie blokuję”.

Drugim projektem, który w największym stopniu dotyczyć będzie zarówno pacjentów, jak i lekarzy, jest e-Profil Pacjenta. W ramach tego projektu lekarz POZ – za zgodą pacjenta – otrzyma podane w przystępnej, logicznie uporządkowanej formie wszystkie najważniejsze informacje na temat badanej osoby. Dzięki temu lekarz będzie mógł spojrzeć na pacjenta całościowo, co może przyczynić się do wystawienia bardziej trafnej diagnozy.

Gdy przyjmiemy perspektywę placówek ochrony zdrowia, to zapewne wśród najistotniejszych projektów warto wymienić Platformę Usług Inteligentnych, o której wspomniałam już kilkakrotnie. Planujemy także dalszą cyfryzację dokumentów medycznych – kartę e-Dilo, opis badań histopatologicznych i cytologicznych. To są kluczowe dokumenty z punktu widzenia wdrożenia i funkcjonowania Krajowej Sieci Onkologicznej. Mam nadzieje, że w roku 2025 uda nam się także uruchomić platformę e-Konsylium dla lekarzy.

Zakończyła się kolejna edycja badania poziomu informatyzacji placówek zdrowia. Jak wykorzysta Pani jego wyniki?

Tak naprawdę najnowsza edycja tego badania jeszcze się nie zakończyła. Zebraliśmy już oczywiście wszystkie ankiety – ponad 11 tysięcy zebranych ankiet z placówek ochrony zdrowia w Polsce, ale trwa nadal ostateczna analiza uzyskanych odpowiedzi. Część z nich otrzymaliśmy w formie opisowej, bo tego wymagał charakter postawionych w ankiecie pytań.

Natomiast w tym roku zrobiliśmy świadomie coś innego – na szybko, przedpremierowo, przeanalizowaliśmy same pytania z zakresu cyberbezpieczeństwa, przygotowując się do konferencji o tej tematyce, zrealizowanej przez Centrum e-Zdrowia pod koniec 2024 roku. Udało nam się zdążyć dosłownie na dzień przed konferencją! Tak jak wspomniałam już wcześniej, niektóre wyniki potraktować można bardzo alarmująco, jako jednoznaczną potrzebę środowiska i jasne wezwanie do działania właśnie dla Centrum e-Zdrowia, które od 2025 roku pełni kluczową rolę w Krajowym Systemie Cyberbezpieczeńśtwa, oczywiście w obszarze ochrony zdrowia.

Z dokładniejszą analizą najnowszego badania poziomu informatyzacji placówek zdrowia poczekajmy jednak do publikacji pełnego raportu, rysującego dokładniej głębszy kontekst dla poszczególnych pytań i odpowiedzi.

Od lat nie udało się wdrożyć elektronicznej dokumentacji medycznej. Czy nie grozi nam zator spowodowany przeciąganiem się kolejnych projektów e-zdrowia?

Trudno mi się odnieść do tego stwierdzenia. Centrum e-Zdrowia ma jasno określone ramy czasowe realizacji projektów, a wszystkie terminy są dotrzymane, choć rzeczywiście identyfikujemy ryzyko związane z krótkim czasem na realizację projektów w ramach KPO. Jeśli chodzi o dokumentację medyczną, w coraz szerszym zakresie ma ona postać elektroniczną i nic nie zdoła zatrzymać tego trendu. W mojej ocenie umożliwia to zarówno pacjentowi, jak i lekarzowi szybki, cyfrowy dostęp do danych medycznych, a także pełniejszy obraz analizy zdrowia pacjenta.

Spodziewamy się zauważalnego wzrostu wykorzystywania EDM w wielu aspektach, chociażby ze względu na zbliżające się wprowadzenie zasad transgranicznej wymiany i dostępu do danych medycznych w całej Unii Europejskiej. Wymiana danych dotyczących zdrowia we wszystkich państwach członkowskich ma się rozpocząć w 2028 roku, a dodatkowe kategorie danych zostaną dodane dwa lata później.

Finansowanie Centrum e-Zdrowia nie zwiększyło się drastycznie w ostatnich latach, ale liczba zadań – tak. Czy Centrum będzie w stanie je zrealizować?

Jesteśmy w ścisłym kontakcie z Ministerstwem Zdrowia w celu kontynuowania rozpoczętego w 2023 r. procesu zapewnienia w CeZ kluczowych zasobów do utrzymania i rozwoju systemów informatycznych. W ubiegłym roku dostaliśmy pulę nowych etatów, także na stworzenie CSIRT CeZ. Jesteśmy operatorem usług kluczowych, co też stawia przed nami określone wymagania, zbieramy przecież dane medyczne wszystkich Polaków. W związku z uruchomieniem KPO, CeZ otrzyma w ramach konkursu także środki finansowe na realizacje projektów, więc tak naprawdę chodzi bardziej o czas, bo mój zespół jest mocno zmotywowany, by je zrealizować.

Czego życzyłaby Pani Dyrektor digitalizacji ochrony zdrowia na 2025 rok?

Życzę nam wszystkim jakościowych, nowoczesnych technologicznie rozwiązań z zakresu e-zdrowia – dla pacjentów, dla lekarzy, dla personelu placówek medycznych.

A także życzę, by wszystko to odbywało się w sposób bezpieczny. Najpierw bezpieczny dla bardzo wrażliwych danych, jakimi są dane medyczne pacjentów. Następnie bezpieczny dla wielu systemów i usług medycznych, od których ciągłego i sprawnego funkcjonowania zależy zdrowie pacjentów i komfort pracy personelu medycznego. Placówki medyczne są jednym z najczęściej atakowanych obiektów – niektóre badania wskazują na to, że co piąty cyberatak kierowany jest właśnie na nie. Digitalizacja ochrony zdrowia w Polsce to pozytywne zjawisko, które niesie ze sobą ogrom korzyści, o których już rozmawialiśmy. Ale musimy mieć świadomość, że wraz z korzyściami pojawia się też więcej zagrożeń, dlatego tak duży nacisk kładziemy na cyberbezpieczeństwo w tym sektorze.

Czytaj także: 8 nowości technologicznych i 7 robotów dla zdrowia 2025