Pierwszy lek oparty na CRISPR już w 2023 roku?

Naukowcy zapowiadają przełom w leczeniu dwóch nieuleczalnych chorób genetycznych.

CRISPR to technologia edycji genów, za którą naukowcy Jennifer Doudna i Emmanuelle Charpentier otrzymali w 2020 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Stworzone w laboratorium „nożyczki” molekularne służą do wycinania wadliwych odcinków DNA w komórkach pacjenta, w celu leczenia chorób o podłożu genetycznym.

Po dwóch latach wynalazek wchodzi do praktyki medycyny. Vertex i CRISPR Therapeutics – firmy specjalizujące się w leczeniu rzadkich chorób – opracowały terapię o nazwie exa-cel (skrót od exagamglogene autotemcel) dla pacjentów z dziedzicznym zaburzeniem przepływu krwi polegającym na obniżonej produkcji hemoglobiny przez organizm (talasemia beta) i zagrażającą życiu chorobą sierpowatą (SCD) charakteryzującą się nieprawidłową budową hemoglobiny.

Talasemia beta może prowadzić do powiększenia wątroby, śledziony lub serca oraz zniekształcenia lub łamliwości kości. Szacuje się, że choroba dotyka 1 na 100 000 osób na świecie. Aby zapobiec jej niszczącym skutkom, pacjenci muszą być poddawani regularnym transfuzjom krwi. Także choroba sierpowata, choć zaliczana do rzadkich, dotyka miliony osób na całym świecie. Przypisuje się ją wadliwemu genowi powodującemu zniekształcenie hemoglobiny, która jest sztywna, lepka i ma kształt sierpa (stąd nazwa), przez co może blokować zdrowe komórki krwi przed transportem tlenu w organizmie.

Terapie CRISPR to bezprecedensowy postęp w medycynie

Zaprezentowane w 2022 wyniki badań klinicznych exa-cel dowodzą, że u wszystkich 75 pacjentów z talasemią beta lub SCD, którym podano terapię edytującą geny, ustąpiło lub znacznie zmniejszyło się zapotrzebowanie na transfuzje krwi (w przypadku talasemii beta) lub występowanie zagrażających życiu zatorów (w przypadku SCD).

42 z 44 pacjentów z talasemią nie potrzebowało ani jednej transfuzji krwi w okresie od 1 do 37 miesięcy obserwacji po podaniu leku, a u pozostałych ilość przetaczanej krwi zmniejszyła się o 75% i 89%. U wszystkich 31 pacjentów z ciężką i zagrażającą życiu postacią SCD nie wystąpiły w okresie od 2 do 32 miesięcy obserwacji po zakończeniu leczenia tzw. kryzy naczyniowo-zatorowe – zagrażające życiu incydenty, w których zdrowa krew zostaje zablokowana i nie może swobodnie przepływać.

Terapia wykorzystuje tak zwane podejście „ex-vivo” CRISPR do edycji genów. Najpierw pobierane są komórki macierzyste pacjenta, ich DNA jest modyfikowane przez exa-cel w celu pobudzenia produkcji określonego rodzaju hemoglobiny, którą organizm zwykle wytwarza tylko w okresie niemowlęcym, a następnie zmodyfikowane komórki są wprowadzane z powrotem do organizmu pacjenta w celu zwiększenia produkcji zdrowej hemoglobiny i czerwonych krwinek.

Terapie genowe i komórkowe mogą być potencjalnie stosowane w leczeniu różnych chorób, od wirusowych (HIV) po choroby serca.

Czytaj także: 5 nowych wynalazków naukowych dla medycyny