Cancer Plan, EHDS, EU4Health. Co UE robi dla zdrowia?

Wywiad z Andrzejem Rysiem, do niedawna dyrektorem ds. systemów opieki zdrowotnej, a od 1 października br. doradcą naukowym w Komisji Europejskiej. Pytamy o mało znane inicjatywy UE w obszarze zdrowia, Europejską Unię Zdrowia, programy naprawcze po COVID-19 i e-zdrowie w Europie.

Choć zdrowie to jeden z priorytetów Komisji Europejskiej, mało kto orientuje się we wszystkich inicjatywach w tym zakresie. Czy mógłby Pan podsumować te najważniejsze?

Pandemia COVID-19 pokazała decydującą rolę koordynacji działań UE w fazie kryzysowej, naprawy i odbudowy. Jeśli chcemy w sposób skoordynowany wzmacniać systemy opieki zdrowotnej dopasowane do ram bezpieczeństwa zdrowotnego w UE, to jednyną drogą jest Europejska Unia Zdrowia.

W listopadzie 2020 r. Komisja Europejska przyjęła komunikaty i wnioski prawne w celu wzmocnienia mandatu Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC), jak również Europejskiej Agencji Leków (EMA). Ponadto powołany został nowy urząd ds. reagowania i gotowości w sytuacjach kryzysowych w dziedzinie zdrowia (Health Emergency Response and Preparedness Authority, HERA). Dzięki temu możemy zagwarantować, że wszystkie państwa członkowskie będą lepiej przygotowane na kolejne kryzysy zdrowotne.

Przykładowo, nowe kompetencje EMA umożliwiają monitorowanie i łagodzenie niedoborów leków i wyrobów medycznych podczas sytuacji kryzysowych w zakresie zdrowia publicznego oraz szybsze zatwierdzanie leków.

Wprowadzamy również kolejne elementy składowe Europejskiej Unii Zdrowia. Mam tu na myśli w szczególności europejski plan walki z rakiem (Europe’s Beating Cancer Plan), strategię farmaceutyczną dla Europy oraz Europejską Przestrzeń Danych Zdrowotnych (EHDS, European Health Data Space).

Przyjęty w lutym 2021 roku europejski plan walki z rakiem, wraz z programem „Horyzont Europa” dotyczącym raka, ma na celu poprawienie dostępu do profilaktyki, wczesnego wykrywania i leczenia raka oraz zmniejszenie nierówności w tym zakresie w całej Europie. Na realizację tego planu – za pomocą unijnych instrumentów finansowania – przeznaczono około 4 mld euro

Z kolei strategia farmaceutyczna dla Europy, która została przyjęta w listopadzie 2020 r., ma na celu zagwarantowanie silnego, konkurencyjnego i ekologicznego przemysłu produkującego i dystrubującego leki dla pacjentów i systemów opieki zdrowotnej. W strategii podsumowano również słabości unijnych ram farmaceutycznych ujawnione przez pandemię COVID-19. Jednym z rezultatów będzie zmiana ram farmaceutycznych do końca tego roku.

Stworzenie europejskiej przestrzeni danych zdrowotnych (EHDS) jest niewątpliwie jednym z kluczowych priorytetów Komisji Europejskiej w obszarze zdrowia. Celem EHDS jest zapewnienie osobom fizycznym lepszego dostępu do własnych danych zdrowotnych i kontroli nad nimi; możliwość korzystania z innowacyjnych produktów i usług zdrowotnych opartych na ponownym użyciu danych zdrowotnych; oraz umożliwienie naukowcom, innowatorom, decydentom i organom regulacyjnym jak najlepszego wykorzystania dostępnych danych zdrowotnych przy jednoczesnym zachowaniu zaufania i bezpieczeństwa.

NextGenerationEU to największy w historii UE plan inwestycji stworzony w celu odbudowania gospodarek narodowych po kryzysie COVID-19. Jego budżet to 806,9 mld euro.

Krajowy Plan Odbudowy dla Polski przewiduje wsparcie w wysokości ponad 158 mld zł. W ramach KPO w obszarze zdrowia, 300 szpitali otrzyma nowy sprzęt, 280 szpitali zmodernizuje swoją infrastrukturę, 212 uczelni medycznych otrzyma wsparcie na remont i modernizację, 80 jednostek naukowych i przedsiębiorców z sektora biomedycznego dostanie pieniądze na badania. W czerwcu Komisja Europejska zawierdziła polski KPO, jednak środki jeszcze nie zostały wypłacone ze względu na trwający konflikt pomiędzy polskim rządem a KE.

Jakie efekty przyniosły programy naprawcze mające na celu walkę ze skutkami pandemii COVID-19?

Instrument na rzecz odbudowy i odporności (RRF, The Recovery and Resilience Facility) jest głównym instrumentem pakietu NextGenerationEU – planu odbudowy Europy po pandemii COVID-19.

Jest to kolejny przykład silnej koordynacji na poziomie UE, tym razem w odniesieniu do fazy odbudowy po pandemii. Dzięki RRF państwom członkowskim przyznawane są znaczne środki finansowe na przezwyciężenie skutków pandemii poprzez inwestycje w zieloną i cyfrową transformację oraz odporne systemy opieki zdrowotnej.

W przyjętych RRP na inwestycje i reformy w dziedzinie zdrowia zaplanowano około 37 mld euro. Jest to ogromna kwota dostosowana do tego, co każde państwo członkowskie traktuje priorytetowo zgodnie ze swoimi specyficznymi potrzebami. Na przykład, wiele inwestycji dotyczy infrastruktury i sprzętu dla szpitali. Jednak niektóre kraje, takie jak Francja, planują inwestycje w celu wsparcia cyfryzacji systemu opieki zdrowotnej.

Są też inwestycje w opiekę podstawową i zdrowie psychiczne (Portugalia), opiekę nad chorymi na raka (Chorwacja i Czechy), zdrowie publiczne i zapobieganie chorobom (Grecja), leczenie chorób zakaźnych (Słowenia), poprawę efektywności kosztowej systemu opieki zdrowotnej (Finlandia), wzmocnienie zasobów kadrowych służby zdrowia (Łotwa i Hiszpania) oraz badania biomedyczne (Włochy).

Jesteśmy wciąż na bardzo wczesnym etapie wdrażania RRP. Aby ocenić ich pełny wpływ w nadchodzących latach, trzeba jeszcze trochę cierpliwości. Dlatego też Komisja przygotowała tablicę wyników odbudowy i odporności – otwartą dla społeczeństwa platformę internetową, która dostarcza aktualnych informacji na temat realizacji planów wraz ze szczegółowymi informacjami na temat poszczególnych obszarów wydatków.

Co ważne, musimy pamiętać, że istnieją inne instrumenty UE, które uzupełniają RRP. Na przykład program REACT-EU, fundusze polityki spójności, a także programy InvestEU, Horizon Europe, Digital Europe i EU4Health oferujące państwom członkowskim kilka opcji inwestowania we wzmacnianie odporności, dostępności i skuteczności ich systemów opieki zdrowotnej.

Oprócz wspomnianych inwestycji, co trzeba zrobić, aby zbudować silną opiekę zdrowotną w Europie? I jaką rolę ma tutaj do odegrania cyfryzacja?

Tak jak wspomniałem, w ciągu ostatnich dwóch lat UE przyjęła kilka ważnych inicjatyw dotyczących zdrowia. Część z nich jest w fazie projektowania, inne są już realizowane. Niezwykle ważne jest, abyśmy doprowadzili do ich pełnego wdrożenia.

Teraz musimy się skupić na skutecznej implementacji. Aby odnieść sukces, musimy zagwarantować, że organy służby zdrowia będą miały niezbędne zdolności i know-how do wdrażania instrumentów UE “w terenie”. W wielu przypadkach wymiana wiedzy i silna współpraca między państwami członkowskimi są kluczem do budowania zdolności do wdrażania.

Przyjęte w grudniu 2021 r. podczas prezydencji słoweńskiej w radzie UE konkluzje, wyraźnie wskazują na konieczność wzmocnienia współpracy w ramach Europejskiej Unii Zdrowia. Z kolei opublikowany także w 2021 Companion Report on Resilient Health Systems (część projektu State of Health in the EU) podkreśla potrzebę lepszego zrozumienia długoterminowych skutków pandemii dla systemów opieki zdrowotnej, znaczenie wykorzystania dywidendy cyfrowej w dziedzinie zdrowia oraz konieczność dalszego inwestowania w pracowników służby zdrowia.

Przykład, który chciałbym przytoczyć, dotyczy wzmocnienia podstawowej opieki zdrowotnej. Pandemia uwydatniła jej kluczową rolę, na przykład w zarządzaniu opieką nad pacjentami z wirusem COVID-19 i zmniejszeniu obciążenia szpitali. Aby wzmocnić zdolność organów służby zdrowia w państwach członkowskich do wprowadzania reform podstawowej opieki, w tym roku rozpoczniemy wspólne działania z wykorzystaniem środków w wysokości 10 milionów euro z programu EU4Health, mające na celu przeniesienie dobrych praktyk w zakresie podstawowej opieki do innych państw członkowskich.

Kolejny obszar wymagający poprawy dotyczy lepszego planowania i korzystniejszych warunków pracy dla pracowników służby zdrowia. Pandemia COVID-19 uwypukliła, jak ważnym zasobem są dobrze wyszkoleni pracownicy służby zdrowia – do tego w odpowiedniej liczbie i z odpowiednimi umiejętnościami, w tym cyfrowymi – w celu sprostania wyzwaniom zdrowotnym XXI wieku.

Musimy również wdrożyć działania mające na celu przyspieszenie stosowania cyfrowych rozwiązań zdrowotnych we wszystkich miejscach opieki zdrowotnej, opierając się na doświadczeniach z pandemii COVID-19. Pandemia była pod tym względem katalizatorem, doprowadzając do wzrostu liczby konsultacji zdalnych we wszystkich krajach UE. Przykładowo, o ponad 50% w Bułgarii, Finlandii, na Węgrzech, w Irlandii i na Łotwie w okresie od czerwca/lipca 2020 r. do lutego/marca 2021 r.

Które instrumenty UE ma Pan na myśli?

Uruchomiliśmy procedurę składania wniosków na dofinansowanie w wysokości 29 mln euro z programu EU4Health na działania szkoleniowe dla klinicznych i nieklinicznych pracowników służby zdrowia. Będą one obejmować szkolenia w zakresie budowania umiejętności cyfrowych i innych kompetencji potrzebnych do zwiększenia zdolności do działania w sytuacjach kryzysowych oraz do przekształcenia systemów opieki zdrowotnej w nowe modele opieki, które zapewniają bardziej zintegrowaną opiekę zdrowotną.

Ponadto jeszcze w tym roku zamierzamy uruchomić kolejne wspólne działanie, na które przeznaczono 7 milionów euro z programu EU4Health, aby pomóc państwom członkowskim we wspólnej pracy nad poprawą ich zdolności do prognozowania i planowania zasobów kadrowych pracowników służby zdrowia. Do tego będziemy wspierać państwa członkowskie w wykrywaniu krytycznych słabości systemów opieki zdrowotnej w obliczu różnych wstrząsów.

Program EU4Health sfinansuje w tym roku projekt realizowany wraz z OECD i Europejskim Obserwatorium Polityki i Systemów Opieki Zdrowotnej (European Observatory on Health Systems and Policies), którego celem jest opracowanie metodologii badania odporności ich systemów opieki zdrowotnej i, w uzasadnionych przypadkach, pomoc w opracowaniu działań naprawczych.

Czytaj także: Minister Zdrowia Andrzej Niedzielski: bez e-zdrowia nie damy rady